Image0018

AiTra na potrzeby swej książki Extraiis des historiens arabes, które wykorzystał później w Bibliotheąue des croisades J. F. Michaud¹ w 1829. „Kompletna księga historii” doczekała się godnego wydawcy w osobie Karla Johana Tomberga (1807-1877)², szwedzkiego orientalisty z Lundu. Wpierw, w latach 1851-1853, ukazał się jego wybór z Ibn al-AtTra. Było to tłumaczenie na szwedzki na podstawie rękopisu z Uppsali³. Jednocześnie Tomberg przystąpił do badania rękopisów i rozpoczął przygotowywać cały tekst kitab al-kamil fi at-tarih. Tekst arabski ukazał w latach 1851-1852 w dwunastu tomach pod łacińskim tytułem: Chronicon quodperfectissimum inscribitur, a po dalszych dwudziestu latach wydano dwa tomy indeksów⁴. Jest to wydanie pomnikowe, które z racji poprawności z powodzeniem służy kolejnym pokoleniom filologów i historyków, na jego podstawie ukazało się szereg tłumaczeń. Na edycji Tomberga oraz rękopisach paryskich oparto wydanie w RHC z 1887 roku, które stało się podstawą polskiego przekładu. Fragmenty „Kompletnej księgi historii” przetłumaczono m. in. na inne języki: francuski⁵, duński⁶, armeński⁷,

perski⁴⁵, rosyjski⁴⁶, angielski⁴⁷. Spośród wyborów angielskich, na uwagę zasługuje tłumaczenie Donalda S. Richardsa. Oprócz tego wznowiono tekst dzieła Ibn al-AtTra w Kairze i Bejrucie według wydania Tomberga⁴⁸.

*^y Arabiske kromkęr til korstogenes periode, 1098-1193. Overs. cftcr Ibn-el-Athir og Abu-Schamah af J. 0$trup. Udg. af Selskabct til historiske kildeskrifters oYcrsasttelse, Kebenhavn 1906.

⁴⁴    Ibn al-Asir, t'argmartut’ yun bnagritsarajaban ev tsanof agrut' yunner Aram Ter-Ghevondyan, Erevan 1981.

⁴⁵    kamil tarikh-i buzurg-i islam va irdn “AbbSs KhalTIT; bi-ihtimam-i, SSdSt NSsirT; bih tąshl h-i, MahySr KhalTIT (Tehr5n 1968).

⁴⁶    Dzieło Ibn al-AtTra wzbudza od II połowy XIX wieku ciągle rosnące zainteresowanie uczonych rosyjskich, armeńskich i wywodzących się z ziem dawnych republik radzieckich leżących na Kaukazie. Zainteresowania te przede wszystkim koncentrują się wokół zagadnień pochodzenia niektórych ludów zamieszkujących te obszary (np. Tatarzy), stąd liczba fragmentarycznych, ale dość licznie opublikowanych urywków z „Kompletnej księgi historii”, głównie odnoszących się do IX i X wieku: B. P. Po3eH, MMnepamop Bacunuu BoaeapoÓouąa: M36jieveHux U3 nemonucu JJxbu AHmuoxuucKoeo, Caincr-rieicpGypr 1883; A A. Bacnnbefi, Biaanmust u apaóbi. Tom 2. IJaiumuuecKue omnouienusi Bioanmuu u apaóoe 3a epewt MatcedoHCKOu dunaemuu, CaHKT-TIeTepóypr 1902; Mamepuasibi no ucmopuu mypKMen u TypKMenuu, nep. H. H. JIcManoBa h C. Bojihh&. T. 1, MocKBa 1939; MaTcpnanbi no hctophh A3ep6attcDKaHa, «3 „Tapnx-an-KaMHJib” (rioriHoro CBo.ia McropHH) Hów-an-Acupa, reKCT h ncpcBoa n. K. )Ky3e, Baxy 1940. Xpecnio\tamm no ucmopuu Xcutu<fcama_y nep. il H. HaAHpaa3e, MocKBa 1968; H6h an-Acnp, Kuma6 oji-komwi <fu-m-mapux. H3bjic‘ichm« b nep. c ap. K. E. CrapKOBofl, (w serii: Marepnanbi no HcropuM KHpruaoB b Kwprn3MH), MocKBa 1973; M. A. 3a6opoB, Ucmopuu KpecmoObix noxodoe e doxyMenmax u Mamepuanax. BtACwaa uiKOJta, MocKBa 1975; ApaócKue ucwouhuku, t. II, M6h a;i-AcHp. Hep. c opHrnHa,ia, npeanen., m npHMcw. A. H. Tep-TeBOHanHa. HpcBan 1981; Kypóbi « Vll-X eexax (no apaóacuM ucmouHUKau), nep. A. nojiaojwa, EpeBan 1987.

⁴⁷    Religion & society in the India of the 13th century as described by the Arab scholar Ibn al-Athir, transl. by Mahmudul Hasan, Patna 1994; The chronicie of Ibn Al-Athir for the crusading period from Al-kamil Fi '1-ta'rikh: The years 491-541/1097-1146, the coming of the Franks and the muslim response. Translated by Donald Sydney Richard, 2006 (w serii: Crusade Texts in Translation).

⁴¹ W 1348 AH (1929/1930) w Kairze ukazało się arabskie wydanie w dziewięciu tomach oparte na edycji Tomberga, niedługo potem w 1965 roku opublikowano kolejne w Bejrucie: Ibn al-AtTr, al-kamil fi at-tanft, tomy 1-7. Na wydaniu kairskim oparte jest jest również 9-tomowe wydanie łjalfla Śhiha, a także wydanie z 1963 roku (Kair i Bagdad) A. A. Tolaymata.

XXXV

1

^>8 Joseph Franęois Michaud (1767-1839), historyk francuski. W latach 1812-1822 wydal on, podobnie jak F. Wilken w siedmiu częściach, Histoire des croisades. pozbawioną jednak źródeł arabskich, a na tle opracowania niemieckiego uczonego dość przestarzałą, osadzoną w tradycji historiografii XVIII wieku; J. F. Michaud. Bibliotheąue des croisades, vol. 1-4, Paris 1829.

2

^J9 Carl Johan Tomberg po studiach teologicznych oraz językowych w Uppsali, będąc już docentem (1835) dokształcał się jeszcze pod okiem francuskich orientalistów: Silvestra de Sacy (1758-1838), Pierrc Amadće Jauberta (1779-1847). Zajmował się również numizmatyką arabską: Symbolae ad rem numariam Muhammedanorum. Uppsala 1842. Obok historii Al-AtTra wydał wiele innych prac: Ibn Chaldunis, Narralio de erpeditionibus Francorum in terras Islamismo subjectas, Uppsala 1840; opracował katalogi rękopisów orientalnych: Codices arabici. persici et turcici bibliothecae Upsaliensis disposuit et descripsit..., Uppsaliae 1849 oraz Codices orientales bibliothecae Lundensis, Lund 1850; SBH, II, s. 628.

3

   Ibn-el-Athirs chrónika. Elfte delen ifrón arabiskan ófversatt afCarl Johan Tomberg, vol. 1-2, Lund 1851-1853.

4

   Ibn al-Athiri, Chronicon quod perfectissimum inscribitur ad Jidem codicis Upsaliensis,

5

collatis passim Parisiensis edidit Carolus Johannes Tomberg, vol. I-X1V, Lugundi Batavorum

6

1851-1876.

7

⁴¹ Tekst tłumaczenia jest zamieszczony w RHC HOr. II, 1.