img050

28

nieś Ross 1994, 152-158), podejrzewających jego chrześcijańskie pochodzenie. Regis Boyer (1981, s. 190) sugeruje, że pierwotna wersja tego mitu kryje się za przekazem Tacyta (Annciles XIII, 57) o wojnie pomiędzy Hermundurami i Chat-tami. Walczyli oni o posiadanie brzegu rzeki, będącego miejscem, które miało być najbliższe niebu, gdzie bogowie najchętniej wysłuchiwali próśb ludzi {pro-pinąuare caelo precesąue mortalium a deis nusąuam proprius audiri). Co ważniejsze, tam właśnie, za przyczyną przeciwnych sobie elementów, ognia i wody (ex contrariis inter se elementis, igne citąue aąuis), wytrącać się miała sól.

Ymira wykarmiła prakrowa Audumla, która podobnie jak Ymir ukształtować się miała z kropli topniejącego lodu¹. Jej imię oznacza (J. de Vries 1962, 18), że była bogata (audr), może nie tylko w mleko, i że nie miała rogów (humla). Z jej wymion płynęły cztery rzeki mleka. Motyw mitycznej prakrowy mitologia nordycka dzieli z mitologią irańską i hinduską (A.V. Stróm 1975, 245). Podobna do Audumli była też grecka koza Amalteja, która wykarmiła nowo narodzonego Zeusa, a jej złamany podczas zabawy z małym bogiem róg jest niczym innym jak rogiem obfitości (P. Grimal 1987, 25-26). Postać krowy - żywicielki bogów i dawczyni dostatku można łączyć z osobą bogini ziemi, często pojawiającej się w krowiej, choćby częściowo tylko, postaci jak „wolooka” Hera u homeryckich Greków. Bogini ziemi bywała też obdarzana takimi atrybutami, jak krowi zaprzęg germańskiej bogini Nerthus (R. Simek 1995, 30). I z ziemi właśnie według starożytnych Germanów miał zostać zrodzony praprzodek bogów Tuisto. Inną postacią Audumli jest w mitologii nordyckiej koza Heidrunn, która miała swe miejsce w Walhalli {Grm. 25; Gylf. 38). Żywi się ona liśćmi Laeradu i tym się różni od Audumli, że z jej wymion nie płynie mleko, a pitny miód, którym raczą się przebywający w siedzibie Ody na einherjar („walczący w pojedynkę”). A z wątkiem kozy - dawczyni dobrobytu łączy się to, co z istotami darzącymi dostatkiem łączone jest zawsze: w Hyndluljod (46-47) olbrzymka Hyndla zarzuca Freji, iż ta „wałęsa się het po nocach (...) jak koza Heidrunn, co za kozłami biega”.

Ymir był przodkiem Olbrzymów-Hrimthursów, najstarszego plemienia na świecie (J. de Vries 1956, 243). Gdy spał i się spocił, pod pachą jego lewej ręki zrodzili się mężczyzna i kobieta, a jego jedna noga z drugą spłodziły mu „bez stosunku z Olbrzymką” sześciogłowego syna². Od Olbrzymów pochodzili też po kądzieli pierwsi bogowie, Odyn, Wili i We, synowie Olbrzymki Bestii i Bura.

Bestia natomiast była córką Olbrzyma Bolthoma („dottir Bolthorn iotuns”, Gylf. 6). Odyn przez skaldów nazywany był więc synem Bestii³. Warto tu zauważyć, że aliteracje w imionach Buriego, Bura, Bestii i Bolthorna (R. Boyer 1981, 138) wskazują na dawną metrykę i wzajemny związek tych postaci. Podobnie zresztą powiązane są ze sobą imiona Ody na i jego braci, Wilego i We, z tą różnicą, że miano Odyna, pierwotnie Wotana, przyjęło już w Skandynawii nowszą postać, podczas gdy imiona jego braci, nie grających w mitologii nordyckiej szczególnie ważnej roli, pozostały w dawnej, spetryPikowanej formie.

Pochodzenie bogów od strony męskiej nie miało natomiast nic wspólnego z Olbrzymami. W tej linii elementem łączącym początki bogów z początkami Olbrzymów jest jedynie krowa Audumla. Ta bowiem, gdy karmiła Ymira i musiała czymś się żywić, liżąc słone, zmrożone i pokryte szronem kamienie, miała w ciągu trzech dni wydobyć z pralodu praprzodka bogów zwanego Buri - jego imię oznacza „ojca”. Pierwszego dnia ukazały się włosy, drugiego dnia głowa, trzeciego zaś cały, gotowy i najwyraźniej czekający tylko na pojawienie się na świecie Buri (Gylf 6). Burr, czyli „syn”, był synem Buriego i wspomnianym tu już ojcem Odyna. O matce Buriego nie wiemy nic. Może była nią jakaś 01-brzymka, ale jest to jedynie przypuszczenie nie znajdujące oparcia w źródłach.

Bogowie Odyn, Wili i We zabili Ymira, choć był on ich własnym przodkiem w linii macierzystej. Ymir stał się więc pierwszą istotą, która umarła, a jego śmierć można uznać za praofiarę. W krwi Ymira utopili się wszyscy pierwsi Olbrzymi z wyjątkiem Bergelmira i jego żony. Ci uniknęli utopienia w potopie wsiadając na ludr - najprawdopodobniej wydrążony pień - i od nich dopiero pochodzą następni, „współcześni” Hrimthursowie⁴. Według Vafthrudnismal (29) Bergelmir był synem Thrudgelmira i wnukiem Aurgelmira, tożsamego z Ymirem. Oznacza to, że pokolenie Bergelmira było trzecim pokoleniem Olbrzymów, paralelnym do pokolenia Odyna - trzeciego pokolenia bogów. W tej więc dopiero generacji rozchodzą się ostatecznie drogi obu plemion, i za ich czasów powstaje świat w swojej obecnej formie.

Bogowie bowiem wrzucili ciało Ymira do Ginnungagap i stworzyli z niego świat. W Vafthrudnismal (21) czytamy:

1

   Gylf. 6. O powstaniu Audumli mówi jedynie Snorri.

2

   Vfm. 32-33; Gylf. 5. Wszystkie dzieci praolbrzyma były Olbrzymami, ściślej Hrimthursami, co wyraźnie zaznacza Snorri. B.-M. Nasstróm (2001, 23) błędnie dostrzegła w nich przodków rodzaju ludzkiego. O tym, że dzieci Praolbrzyma (wg Snorriego Ymira, wg Vafthrudnismal Aurgelmira) były typowymi Olbrzymami świadczy podkreślenie przez Vafthrudnismal tego, iż syn Aurgelmira miał sześć głów.

3

   „sun Bestlu”. Tak już Einarr skalaglamm, Velekkla 4:1. Lindąuist 1929, 44.

4

   Vfm. 35, Gylf. 7. E.O.G. Turville-Petre (1964, 276) wskazuje na wiele niewyjaśnionych problemów związanych z tym mitem, który wbrew pozorom nie jest kopią biblijnej opowieści o potopie. Znaczenie słowa ludr, przedmiotu, na którym olbrzym i jego żona znaleźli ocalenie, choć nie do końca jasne, odczytuje się na ogół jako trumna lub mary. Interpretuję je za J. de Vriesem (1962, 367) jako prymitywną łódź. Warto tu zauważyć, że pierwotne trumny miały często postać wydrążonych pni drzewa i były podobne do łodzi „dłubanek”.