img110

Cytoplazma. W 80% składa się z wody, resztę stanowią różne związki organiczne, nieorganiczne i zawieszone w niej różnorodne organelle spełniające ważne funkcje życiowe.

Mezosomy. Są to wpuklenia błony cytoplazmatycznej do wnętrza komórki, które pełnią różnorodne funkcje. Są one miejscem przyczepienia nu-kleoidu do błony, zawierają enzymy biorące udział w syntezie składników ściany komórkowej oraz enzymy oddechowe - cytochromy. Mezosomy są także obszarem procesów oksydoredukcyjnych.

Rybosomy. Spełniają w komórce bakteryjnej funkcję centrów, w których odbywa się synteza białek. Znajduje się w nich 80-85% bakteryjnego RNA. Występują w cytoplaźmie, mogą tworzyć agregaty, które są nazywane polirybosomami.

Nukleoid bakteryjny. Różni się od jądra komórkowego organizmów eukariotycznych. Materiał genetyczny (genom), występujący w postaci DNA, nie zawiera: jąderek, prawdziwych chromosomów i nie jest osłonięty błoną jądrową. Nukleoid bakteryjny jest materiałem chromosomowym, w którym znajduje się informacja genetyczna dotycząca podstawowych funkcji życiowych komórki. Komórka bakteryjna jest haploidem, tzn. zawiera tylko jeden chromosom. DNA nukleoidu ma postać podwójnej spirali, zwiniętej w kłębek i złożonej z dwóch komplementarnych łańcuchów poli-nukleotydowych. Nukleoid jest przyklejony do określonego miejsca błony cytoplazmatycznej - mezosomu, lub do ściany komórkowej. Podział nukle-idu jest zsynchronizowany z podziałem komórki. Niezależnie od nukleoidu w komórkach bakteryjnych mogą występować inne elementy genetyczne, tzw. pozachromosomowe czynniki dziedziczenia. Są to plazmidy, transpozo-ny oraz bakteriofagi.

Przetrwalniki - endospory. Z reguły są wytwarzane przez bakterie Gram-dodatnie. Najlepiej są poznane u form cylindrycznych (Bacillus, Clo-stridium). Tworzą się w niekorzystnych warunkach środowiska. Ich położenie w komórce może być różne i jest cechą diagnostyczną. Mogą one występować w komórkach centralnie - w środku, bez lub z deformacją komórki, terminalnie - na biegunie, bez lub z deformacją komórki (rys. 4.5). Proces tworzenia się przetrwalników nosi nazwę sporulacji, która przebiega w kilku etapach:

•    odwodnienie i zagęszczenie się cytoplazmy wokół nukleoidu;

•    tworzenie się błony cytoplazmatycznej i warstwy peptydoglikanowej, wielu osłon, które ściśle otaczają tworzący się przetrwalnik;

•    ustanie procesów metabolicznych w przetrwalniku, przekształcanie się materiałów zapasowych w kwas dwupikolinowy, który wraz z Ca²⁺, nadaje komórce ciepłooporność;

•    uwolnienie się przetrwalnika z komórki;

•    przejście przetrwalnika w stan anabiozy (uśpienia);

•    germinacja - kiełkowanie przetrwalnika w komórkę wegetatywną w korzystnych warunkach środowiska.

39