img206

nictwie. Przy stosowaniu obornika (przefermentowanego kału i moczu zwierząt gospodarskich ze ściółką) wprowadza się do gleb znaczne ilości różnych drobnoustrojów (ok. 1 mld komórek/g ś.m. kału). Są to przeważnie bakterie pochodzące z jelit, przystosowane do życia przy ograniczonym dostępie tlenu: Bacillus spp., Pseudomonas spp., Escherichia spp., Proteus spp. Gdy gleby nawozi się gnojowicą (odchodami zwierzęcymi w postaci płynnej - rozcieńczane wodą), pojawia się problem wstępnej jej przeróbki. Świeża gnojowica jest rodzajem ścieków zawierających ogromne ilości drobnoustrojów (ok. 100 mld/g s.m. gnojowicy), wśród których stwierdzono występowanie maczugowców (Corynebacterium), pałeczek okrężnicy (E. coli), bakterii z rodzajów: Salmonella, Brucella, Leptospira i Cl. perfringens. Z powodu obecności w gnojowicy bakterii chorobotwórczych jest konieczna kontrola sanitarna przy nawożeniu łąk, pastwisk oraz roślin. Wymagane jest również wstępne przefermentowanie gnojowicy, które pozwala ograniczyć występowanie powyższych bakterii i zmniejszyć ilość związków biogennych występujących w niej w formach rozpuszczalnych. Do nawożenia gleby, oprócz obornika i gnojowicy, stosuje się czasami osady ściekowe, które mają ogromną ilość zanieczyszczeń mikrobiologicznych.

Samooczyszczanie gleby, w porównaniu ze środowiskiem wodnym, jest procesem zachodzącym z dużą trudnością i bardzo wolnym. Różnica ta jest spowodowana przede wszystkim brakiem możliwości mieszania się warstw gleby, i tym samym intensywnego natleniania oraz jednolitego rozmieszczenia zanieczyszczeń. Ma to podstawowe znaczenie w procesach biodegradacji i mineralizacji. Doglebowe stosowanie pestycydów powoduje w sposób wymuszony dużą selekcję drobnoustrojów - pozostają tylko szczepy oporne na ich działanie lub mutanty, nie ma zaś bakterii dostosowanych pod względem enzymatycznym do rozkładu materii organicznej. Procesy biologiczne w glebie są zatem często ograniczone do działalności zmienionej zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym mikroflory glebowej. Stosunek liczbowy form przetrwalnikujących do nieprzetrwalnikujących jest wskaźnikiem zanieczyszczenia gleby. Duża liczba bakterii nie wytwarzających form przetrwalnikujących wskazuje na aktualne i silne zanieczyszczenie, podczas gdy sukcesywnie wzrastająca liczba laseczek przetrwalnikujących jest wskaźnikiem gleb słabo zanieczyszczonych lub, po dłuższym okresie samooczyszczania się. Pewną rolę odgrywają rośliny wyższe, zakorzenione w glebie, które czerpią głównie sole mineralne, ale też pewne metale ciężkie, i kumulują je w tkankach. Opad pyłów z powietrza powoduje pogorszenie się warunków tlenowych w powierzchniowej warstwie gleby, niezbędnych do procesów mineralizacji. Znaczny wpływ na oczyszczanie gleby mają opady atmosferyczne, zwłaszcza kwaśne deszcze powodujące rozpuszczanie i transport niektórych zanieczyszczeń w głąb gruntu.

Celem badań mikrobiologicznych gleby może być jej analiza sanitarna, za pomocą której wykrywa się czynniki wpływające na rozprzestrzenianie się chorób. Do zadań analizy sanitarnej gleby należy ustalenie ogólnego i szczegółowego stanu zanieczyszczenia środowiska glebowego wraz z okre-

131