img631

Rozdział 4

UMOWA UBEZPIECZENIA

4.1. Umowa ubezpieczenia i prawny stosunek ubezpieczenia

Ubezpieczenie jest instytucją prawną, gdyż pomiędzy podmiotami ubezpieczenia wytwarza się więź natury prawnej, która kształtowana jest przez:

normy prawne zawarte przede wszystkim w Kodeksie cywilnym¹ i ustawie o działalności ubezpieczeniowej²,

- oświadczenia woli stron umowy, wzorce umowne (ogólne warunki ubezpieczenia), zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje³.

Powstały poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia stosunek prawny wiążący zakład ubezpieczeń z ubezpieczającym, w którym ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania lub umówionej sumy pieniężnej w razie wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego zaś ubezpieczający jest zobowiązany do opłacenia składki ubezpieczeniowej, określany jest jako stosunek ubezpieczeniu Umowa ubezpieczenia jako jednorazowy consensus, czyli złożenie zgodnego oświadczenia woli przez strony zawierające umowę, jest jedyną drogą do powstania stosunku ubezpieczenia zgodnie z wprowadzoną w 1990 r. zasadą umowności ubezpieczeń. Umowa ubezpieczenia kreuje treść stosunku ubezpieczenia, ale zakres stosunku ubezpieczenia jest znacznie szerszy aniżeli umowy ubezpieczenia.

Sprecyzowanie pojęcia umowy ubezpieczenia znajdujemy w przepisach k.c., gd/.ie art. 805 stanowi: „Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę”. Usla wodawca w § 2 wspomnianego artykułu wskazuje świadczenia zakładu ubezpie czeń, polegające w szczególności na zapłacie odszkodowania za szkodę powstałą w ubezpieczeniu majątkowym oraz przy ubezpieczeniu osobowym umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku (świadczenie o charakterze warunkowym - art. 805 k.c.). De finicja określa zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do ponoszenia ryzyka zapłaty świadczenia pieniężnego, które jest ściśle powiązane z zajściem przewidzianego w umowie wypadku (wypadku ubezpieczeniowego). Świadczeniem ubezpieczają cego (przyjmującym charakter bezwarunkowy) jest zapłata składki.

Wypadek ubezpieczeniowy to zdarzenie o danych cechach określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mogące wystąpić w czasie trwania ochrony ubezpieczeniowej. Może on nastąpić niezależnie od woli ludz kiej, w wyniku działania sił przyrody (np. powódź, gradobicie, uderzenie pióru na) lub w wyniku działania osób fizycznych lub prawnych (np. kradzież lub brak realizacji należności czy wyrządzenie szkody osobie trzeciej). Wypadek ubez pieczeniowy jest więc zdarzeniem losowym objętym ochroną ubezpieczeniową, a zatem nie każde zdarzenie losowe jest wypadkiem ubezpieczeniowym. Ochro ną ubezpieczeniową obejmowane są te zdarzenia, które mają charakter zdarzeń:

-    przyszłych,

-    niepewnych,

-    następujących wbrew lub niezależnie od woli ubezpieczającego lub ubez pieczonego,

-    wykazujących statystyczną prawidłowość.

Nie można jednakże zapominać, że od wspomnianych zasad istnieją odstęp stwa, jak np. w umowach ubezpieczenia na życie, gdzie śmierć jest zdarzeniem pewnym, zaś niepewnym jest moment realizacji tego zdarzenia⁴.

Przepisy kodeksu cywilnego, które odnoszą się do umowy ubezpieczenia (kwestie ogólne - art. 805 do 820, umowa ubezpieczenia majątkowego - art. 821 do 828, umowa ubezpieczenia osobowego - art. 829 do 834), mają charakter ramowy. Nie mają one zastosowania do umów ubezpieczeń morskich i umów reasekuracji. W literaturze podkreślana jest specyfika umowy ubezpieczenia, a wyróżniane cechy stanowią kryterium kwalifikujące ją w obrębie ogółu umów.

1

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.

2

Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o dz.ialalności ubezpieczeniowej, Dz.U. nr 124, poz. 1151, dalej zwana u.d.u.

3

' M Orlicki, Umowa ubezpieczenia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002, s. I.

4

Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, cz. 4, red. T. Sangowski, Oficyna Wydawnicza Brania, Bydgoszcz-Poznań 2002, s. 42-43. W art. 2 pkt. 18 ustawy o działalności ubezpieczeniu wej zdarzenie losowe zostało zdefiniowane jako „niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub dobrach majątkowych, albo zwiększenie potrzeb majątkowych, po stronie ubezpieczającego lub innej oso by objętej ochroną ubezpieczeniową, Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniu wej, Dz.U. nr 124, poz. 1151.