img671

172

‘Tl.2. Ubezpieczenie społeczne

Technika ubezpieczenia społecznego ma swoje źródła w ubezpieczeniu gospodarczym, ale wyróżnia ją łączne występowanie następujących cech: przymusowości, wzajemności i celu społecznego⁸.

jPTśrótęftjbezpieczeń społecznych najpełniej oddaje definicja W. Szuberta, że „ubezpieczenie społeczne stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego łub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości

lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowość osób do nich uprawnio-■ ,,y nych .

Wśród charakterystycznych cech ubezpieczenia społecznego wymienia się¹⁰: powstawanie wspólnot ubezpieczeniowych tych podmiotów, które są narażone na podobne zdarzenia losowe (starość, inwalidztwo, choroby, bezrobocie, śmierć) i które należą do określonej kategorii osób (pracownicy, rolnicy, rzemieślnicy),

fundusz przeznaczony na świadczenia pochodzi ze składek ubezpieczonych, świadczenia znajdują się w odpowiedniej relacji do składek, przymusowy charakter ubezpieczenia, który przeciwdziała brakowi przezorności i niedbalstwu,

publiczno-państwowy charakter instytucji gromadzących i rozdzielających środki,

gwarantowane przez państwo podmiotowe prawo do świadczeń oraz ich wypłacalność^{1 2 3}.

Na podstawie tych cech można wyodrębnić pewne zasady, na których opiera się system ubezpieczeń społecznych¹²:

zasada równego traktowania ubezpieczonych - sformułowana w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zasada ta dotyczy równego traktowania

ubezpieczonych, jeżeli chodzi o warunki objęcia systemem, obowiązek opłaca nia i obliczania wysokości składek, obliczanie wysokości świadczeń, okresy wypłat świadczeń i zachowania prawa do nich;

-    zasada gwarantowania przez państwo wypłacalności świadczeń;

-    zasada obowiązkowości ubezpieczenia;

-    zasada wzajemności świadczeń - zgodnie z definicją ubezpieczeń, dopiero opłacenie składki powoduje powstanie prawa do określonego świadczenia.

Jednym z zadań ubezpieczeń społecznych jest gromadzenie środków na przyszłą emeryturę. Może być ono realizowane za pomocą różnych systemów. Dwa podstawowe z nich to: system repartycyjny i system kapitałowy.

System repartycyjny to system emerytalny oparty na umowie pokoleniowej¹'. Istotą tego systemu jest finansowanie świadczeń emerytalnych ze składek opłaca nych przez osoby aktualnie pracujące. Z góry zakłada on redystrybucje środków od więcej zarabiających na rzecz mniej zarabiających. System repartycyjny działa sprawnie wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysoko ści wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Jednak nieko rzystne zmiany demograficzne i ekonomiczne, jak np.: bezrobocie lub zmniejszenie się liczby osób w wieku produkcyjnym oraz jednoczesny wzrost liczby wypłacanych świadczeń stwarza niebezpieczeństwo niewypłacalności systemu"

Tabela 9.2

System repartycyjny a system kapitałowy

Typ zagrożenia	System repartycyjny	System kapitałowy
Starzenie się społeczeństwa	nieodporny	odporny
Wzrost bezrobocia	nieodporny	odporny
Spadek plac i produkcji	nieodporny	odporny
Przetargi polityczne	nieodporny	odporny
Załamanie rynku finansowego	odporny	nieodporny
Wysoka inflacja	odporny	nieodporny

Źródło: Raport „Bezpieczeństwo dzięki różnorodności”, Warszawa 1997.

W systemie kapitałowym składki gromadzone są na indywidualnych kontach ubezpieczonych. Składka jest kapitalizowana, czyli inwestowana w celu zapcw nienia odpowiedniego kapitału emerytalnego. Całość środków zaewidencjono wanych na koncie będzie w przyszłości wypłacona ubezpieczonemu, który

1

^H System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe, red. G. Szpor, Wydawnictwo Prawnicze LexisNcxis, Warszawa 2003, s. 25.

2

   W. Szubert, Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1087, s. 66.

3

   System ubezpieczeń społecznych, s. 25-26 i I. Jankowska-Jędrasik, op. cit., s. 19-20.

¹¹ Por. z oryginalną analizą aspektów społecznych metody ubezpieczeniowej T. Szumlicz, Metoda ubezpieczeniowa - interpretacja społeczna [w:] Społeczne aspekty ubezpieczenia, red. T. Szum-lu z. (llicyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s. 31 i nast.

¹ /.. Salwa, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Wydawnictwo Prawnicze LcxisNcxis. Warszawa 2002, s. 341-342.

¹³    Można również używać określenia „solidarność społeczna”.

¹⁴    Por. T. Szumlicz, Ubezpieczenie społeczne, op. cii., s. 246.