img992

11

11

Levi-Strauss

Według wielu czytelników używanie słowa „język” w odniesieniu do niewerbalnych sposobów porozumie-wania się wprowadza jedynie zamieszanie, a to, że Bar-thes (1967), przedstawiając stosunkowo jasno ogólną teorię strukturalizmu, używa jeszcze innej terminologii, również sytuacji nie ułatwia. Na s. 63 przedstawiam zmodyfikowaną wersję tabeli, którą stosuje Bar-thes do wyjaśnienia relacji między metaforycznym (paradygmatycznym) i metonimicznym (syntagmatycz-nym) użyciem znaków niewerbalnych. W oryginale Bar-thes posługuje się terminem system w dwu różnych znaczeniach: raz dla oznaczenia tego, co uprzednio nazwałem „językiem”, a raz dla określenia „części mowy” wchodzących w skład tego języka, tj. zbiorów przedmiotów, którym odpowiadają zbiory słów, w języku werbalnym określane jako „rzeczowniki”, „czasowniki”, „przymiotniki” itd. Zmodyfikowałem jego diagram, pisząc w pierwszym przypadku „system”, a w drugim system. W schemacie tym termin syntagma, odnoszący się tu do zbioru znaków niewerbalnych, odpowiada zdaniu w języku werbalnym.

Uchwycenie różnicy między kolumnami A i B tego diagramu jest bardzo ważne dla zrozumienia prac Levi--Straussa, choć on sam terminologii tej nie używa. Podczas gdy Barthes system przeciwstawia syntagmie, odpowiednią opozycję u Levi-Straussa tworzą metafora i metonimia, a czasami również szereg paradygmatyczny i ciąg syntagmatyczny (zob. przykład na s. 109). Choć żargon ten jest dość męczący, same zasady są proste. Jakobson ujął to w następujący sposób: metafora (system, paradygmat) polega na rozpoznawaniu podobieństwa, a metonimia (syntagma) na rozpoznawaniu styczności i wzajemnego powiązania (Jakobson, Halle, 1964).

Levi-Strauss utrzymuje, że analizując mity czy w ogóle myśl pierwotną, trzeba rozróżniać te dwa bieguny. Jeśli wyobrazimy sobie na przykład inny świat, zaludniony nadprzyrodzonymi istotami, to możemy ten świat przedstawić na różne sposoby: jako społeczność ptaków, ryb, dzikich zwierząt czy nawet istot „człekopodobnych”; w każdym wypadku używać

gyNTAGMA I SYSTEM

(Jłarthes, 1967, s. 63) [słowa w nawiasach kwadratowych zostały dodane]

	[A]	[B]
	System [części mowy: rzeczowniki, czasowniki itd.]	Syntagma [zdanie]
„System” ubrań [język] [kod]	Zbiór elementów i detali, których nie można nosić w tym samym czasie na tej samej części ciała i których zróżnicowanie odpowiada zmianom znaczenia ubioru: toczek, beret, kaptur itd.	Zestawienie różnych elementów ubioru jednego typu: spódnica-bluzka-żakiet.
„System” pożywienia [język] [kod]	Zbiór artykułów żywnościowych pokrewnych sobie lub zupełnie różnych, spośród których wybiera się danie, mając na uwadze pewne jego znaczenie: rodzaje przystawki, pieczeni czy deseru.	Rzeczywisty ciąg dań wybranych w trakcie posiłku, czyli menu.
	Menu restauracyjne łączy obie płaszczyzny, np. horyzontalny spis przystawek odpowiada systemowi, podczas gdy wertykalne czytanie menu odpowiada syntagmie.
„System” umeblowania [język] [kod]	Zbiór mebli tego samego typu w różnych stylach, np. łóżek.	Zestaw różnych mebli w danym pomieszczeniu: lóżko-komoda-stół itd.
„System” architektury [język] [kod]	Różne style poszczególnych elementów budynku, różne typy dachów, balkonów itd.	Uszeregowanie poszczególnych detali tworzących budynek.

63