IMGP9381

ratywnej na skalę nie spotykaną dotąd w historii. Wiele wskazuje na to, że współcześni Chińczycy mogą traktować zachodnią technologię, na przykład elektronikę, jako coś podobnego do innych rzeczy przyswajanych wielokrotnie przez Chińczyków w długim okresie ich cywilizacji — jako coś niewiele bardziej znacznego niż nowa forma obróbki metalu. Teoretycy starający się wyjaśnić rozdźwięki między pokoleniami przez wskazanie na zasadnicze podobieństwo między przeszłością i teraźniejszością nie dostrzegają faktu, 2®-jzmiany, jakie nastąpiły od czasów rewolucji przemysłowej, są nieodwracalne! Widać to szczególnie wyraźnie w ich wyjaśnieniach współczesnego rozwoju technologicznego, który wydaje im się podobny w skutkach do zmian, jakie w przyszłości wywoływało przejęcie przez jedną cywilizację od innych, npwych technik uprawy roli, pisma, nawigacji, organizacji pracy i prawa.

Można oczywiście omawiać postfiguratywne i ko-figuratywne kultury odwołując się jedynie do tempa zmiany i pomijając bardziej specyficzne cechy procesu zmiany. Nie dostrzega się jednak tego, na przykład, że gdy dzieci chłopów i rzemieślników podjęły pracę w pierwszych fabrykach, zmiana, jaka nastąpiła miała charakter nieodwracalny. Ponieważ dostosowanie się do nowego stylu życia było powolne, bo zmiana rozciągała się na kilka pokoleń, dostrzeżenie jej było trudniejsze. Na pierwszy rzut oka mogło być nawet widoczne, że była to zmiana równie zasadnicza, jak zmiana, którą przeżyły ludy podbijane przez Imperium Rzymskie. Podobnie też gdy koncentruje się uwagę na związkach między pokoleniami i na typie wzorców, przy pomocy których kultura jest przekazywana, może się wydać, że nie ma zasadniczych różnic między sytuacją w przeszłości, gdy społeczności rolnicze uczyły się rybactwa, i sytuacją obecną, gdy dzieci emigrantów z Haiti uczą się programowania maszyn cyfrowych.

Dopiero gdy ściśle określi się charakter procesu, kontrast pomiędzy zmianą w teraźniejszości i przeszłości staje się jasny. Pilną sprawą — jak sądzę — jest określenie charakteru zmian w świecie współczesnym ze względu na ich szybkość i zasięg. Tylko tym sposobem lepiej zrozumiemy, jakie rozróżnienia należy wprowadzić pomiędzy zmianami, jakie zachodziły w przeszłości, i tymi, jakie obserwujemy dzisiaj.

yPierwszym dowodem tego, że obecna sytuacja jest czymś wyjątkowym, nie mającym odpowiednika w przeszłości, jest fakt, żel rozłam międzypokoleniowy zachodzi na całym świecie.^ Konkretne zdarzenia, zachodzące w jakimkolwiek kraju, czy to będzie Anglia, Chiny, Pakistan, Japonia, Stany Zjednoczone, Nowa Gwinea, czy dowolny inny kraj, nie wystarczają do wyjaśnienia niepokoju, jaki owładnął młodym pokoleniem na całym świecie. Współczesne zmiany technologiczne, utrudnienia w ich zastosowaniu, rewolucje i tłumienie działalności rewolucyjnej, utrata zaufania do dawnych systemów wiary i powodzenie nowych przekonań, mogą jedynie służyć jako częściowe wyjaśnienie konkretnych form, jakie przybrała /rewolucja młodzieżowa w różnych krajach. Bez wątpienia, wzrost nacjonalizmu jest bardziej prawdopodobny w takim kraju jak Japonia,

109