IMGP9619

dwutomowa Cytwljzacja pierwotna, 1871-(tłum. Z. A. Kowerska, 2 t., Warszawa 1896 - 98). Przyczyniły się też one do szczególnego rozumienia tych pojęć: dla Tylora cywilizacja była złożoną całością, do 'której wchodzi wiedza, wiara, moralność, sztuka, prawo, obyczaje. Burckhardt określał ją jako „ogólny stan duchowy danego czasu i danego narodu” („Seelischer Gesammtzustand einer Zeit wid einer Nation'% Buckie byłprzekonany, że ‘jest jedna tylko cywilizacja^ zawsze ta sama. Tylor zaś studiował jej odmiany. I tó była największa przemiana w systemie pojęć: gdy początkowo cywilizacja i kultura były, jedna i, druga, traktowane abstrakcyjnie i obie rozumiane jako . wyższy poziom życia i myśli, to teraz zaczęto różnicować kultury (i cywilizacje): jest ićh tyle, ile formacji społecznych. TJ Azteków były inne niż u Rzymian, w średniowieczu inne niż w naszych. Czasach, dziś w Europie są inne niż . w Tasmanii.

i';,.', Dpśći_;długo.'' wyrazy „kultura" i ,,cywilizacja” były, używane zamiennie. -,iKultura;„czj/li: cywilizacja”: od tych słów;Tylor zaczynał swoją książkę. Niebawem wszakże skorzystano, z dwu-różnych słów,- by nim oznaczyć-różne elementy tak bardzo: łożonego życia społecznego. Etymologia i historia obu. wyrazów nic nie przesądzała, każdy mógł, je;odróżniać po swojemu. Wynikiem: była niezwykła wielorakość rozumienia tych dwu terminowi Zestawieniu, tej wielorakości wieloosobowa ;ekipa niemieckich językoznawców poświęciła gruby: tom; zaś amerykańscy uczeni, A. L. Kroeber i C. Kluckhohn, odróżnili aż 16.4 definicje i interpretacje tych dwu terminów,- jakie były i są w Użyciu.

V: W tych warunkach ten, kto, pisze o kulturze i.cywilizacji, jest wolny: ińóże: je; interpretować i jedną. od..drugiej odróżniać jak_: chce. byle wyzyskując dwa wyrazy, jakie ma dó rozporządzenia, uwydatnił istotne różnice -.desygnatów. Otóż- wydaje się, że użyteczne będzie -następujące roz--różmeme:;^'

Niechćy unlizacja oznacza: tę - wszystko, co. ludzkość stworzyła, dodała do iwtury dla' idatwęhią 1 ;ulepszęnia.życia, i co wielu ludziom -jest współ-, nę,- a kultura — te 'Pt2eżycia:. i‘ęzj/nn,ości; poszczególnj/ch ludri,. którzy wydali--cywilizację i, z.< cywilizacji korzystają. Cywilizacja czyni, że świat dzisiejszy jest: różny od pierwotnego, a kultura, że ludzie dzisiejsi są od pierwotnych różni.,. •.

I ^: 2 '

■■ -■ }.Zatem:?.cywilizacją jęsk,?,(l)siprzedę w^ystkim.zesp.ołem rzeczy, które ludzie-wytworzyli obok przyrody, bo ,były im potrzebne. Obejmuje pola zasiane,' lasy;, zasadzone, drogi przeprowadzone, ..kopalnie^: wykute, domy mieszkalne iihotele\ zbudowanesidląJzapewniema 'ludziom schronu, fortyfi^ kacje dla bezpieczeństwa, tory kolejowe,! lotniska do. transportu, fabryki dpipręidukcjiy. szkoły do pczenia, teatry dla-rozrywki. . •

Co więcej: (2) do cywilizacji należą czynności: wykłady w szkołach, przedstawienia w teatrach, funkcjonowanie kolei, praca w fabrykach. Właśnie do tych czynności szkoły, teatry, koleje, fabryki były budowane.

Dalej: (3) obejmuje organizacje: ministerstwa, sztaby wojsk, kierownictwo fabryk, programy szkół, dyrekcje hoteli. Szerzej biorąc, obejmuje ustrój kraju, system zarządzania nim, prawo normujące zachowanie się Jednostek, uznaną i w większym lub mniejszym stopniu stosowaną morał-riość, wyznawaną wiarą religijną, zdobywaną przez jednostki i utrwaloną wiedzą, formowany przez artystów i krytyków smak artystyczny.

(4) A ponad tym wszystkim cywilizacja- obejmuje; pewną ideologią, która wydała wszystkie tej instytucje, czynności, wytwory, organizacje/ Od ideologii prymitywnej, zmierzającej tylko do tego, by znaleźć sposoby utrzymania się przy życiu, aż do złożonej i podniosłej, dążącej do zapewnienia wszystkim wolności, równości, dostatku; '

I Są cywilizacje: nie tylko różne, ale o różnym poziomie. Bywały-i są nierozwinięte, bez hoteli, lotnisk, szkół, z najprymitywniejszą organizacją i ideologią. Ale gdy niekiedy mówimy o cyuńlizacji (w liczbie pojedyncze]), to mamy na myśli wysoką nadbudową nad prymitywną naturalną egzystencją:

Elementy różnych cywilizacji są podobne: są to zawsze środki schronu, odżywiania, transportu, rozrywki, ułatwiania i udoskonalania życia. Natomiast formy ich są bardzo między sobą różne. Są różne ustroje państwowe,-różne formy szkolnictwa, systemy obronnej stopnie uprzemysłowienia, sposoby transportu, wymiany handlowej, style sztuki* założenia wiedzy, różne ideologie.

Tak rozumiana-cywilizacja jest zespołem przedmiotów materialnych, ale także — czynności duchowych', te przedmioty materialne zostały bowiem - obmyślone 'i są używane dzięki myśli odkrywców i organizatorów. Czynniki materialne i duchowe cywilizacji są tak zespolone, że byłoby sztuczne i niesłuszne dzielenieichina dwa działy: materialnymi'duchowy.

W powstawaniu i utrzymywaniu cywilizacji mają udział liczne zastępy ludzi: Do istnienia akademii.nauk przyczyniają się zarówno jej członkowie jak sprzątaczki; ale innej miary jest ich udział. Nieporównanie największy udział w cywilizacji mają dwie kategorie ludzi: wynalazcy i działacze społeczni. Oni tworzą jej formy:

Sprawa powstawania form cywilizacji- jest istnym mrowiskiem zagadnień. Sporne jest; czyi rozwój jej jest prostolinijny-czy dialektyczny, sporne też, w jakim, stopniu jest dziełem przypadku. C^y ma zawsze tę samą, jak chciał Buckie* najogóhuejszą postać, czy też przyjmuje różne postacie, nawet w tym samym czasie, kraju, środowisku? Gzy więc słuszna jest raczej pluralistyczna, teoria cywilizacji, głoszona już niegdyś przez Herdera? Czy jest w jej rozwoju stały postęp, o którym pisał już Condorćet? Czy rozwój--jej jest podobny, do rozwoju przyrody i- podobnie do niej pod-

149