IMG 76

130 Pa/i tyka gospodarza

ny w przypadku braku szczególnej opieki państwa. Chodzi im głównie o ograniczenie konkurencji w celu przejęcia większych korzyści wynikających z procesu wymiany na rynku.

Zasada pomocniczości określa, że „społeczność wyższego rzędu nic powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając ją kompetencji, ale powinna ją raczej wspierać w razie konieczności. Natomiast według zasady solidarności, litl bardziej bezbronne są jednostki w danym społeczeństwie, tym bardziej powinny być przedmiotem zainteresowania i troski innych, a zwłaszcza interwencji władzy publicznej”'.

Neoliberalne podejście np. M. Friedmana opowiada się za pełną i nieskrępowaną konkurencją na rynku przy minimalnym udziale państwa w regulacji konkurencji. Takie poglądy uzasadniane są tym, że państwo regulując działalność gospodarczą, zniekształca funkcjonowanie zasad konkurencji, co w dłuższym okresie czasu prowadzi do niepełnego wykorzystania możliwości przedsiębiorstw.

Podejście ordoliberalnc, które wykształciło się w Niemczech w XX wieku, zakłada, że w pełni wolna konkurencja (pozbawiona kontrolowanych zasad działalności) jest mniej efektywna od konkurencji uregulowanej. Swoboda działania przedsiębiorców (w tym wolność zawierania umów) prowadzi do powstania silnych podmiotów i ich związków (koncernów, trustów, karteli itp.), co ogranicza konkurencję. Ponadto w takich warunkach powstają silne związki zawodowe, które mogą być agresywne. Ordolibcrałowic postulują wprowadzenie tzw. ładu rynkowego.

Lad rynkowy jest oparty na instytucjach^{1 2 3}, które określają sposób postępowania podmiotów na rynku, redukują ryzyko i koszty transakcji⁴. Dotyczy to zwłaszcza rynków w krajach o silnych zasadach formalnych, jak i nieformalnych prowadzenia działalności, gdzie podmioty gospodarcze działające wbrew obowiązującym regułom są wykluczane z krę-

m

__Rozdział 4. Polityko wzmacniania efektywności gospodarki •    131    |

gu partnerów, z którymi przeprowadza się transakcje. Takie wykluczenie może eliminować z możliwości jakiejkolwiek działalności ze względu na powszechną opinię o nieuczciwości partnera. Istnienie instytucji ma klu-czowe znaczenie dla funkcjonowania rynku, to jest swobody negocjacji, zawierania transakcji, dokonywania płatności, przenoszenia praw własności itp.

Lad rynkowy traktowany jest przez niektórych badaczy jako zbiór reguł i rutynowych praktyk^{5 6}. Największe znaczenie we współczesnym kształtowaniu ładu rynkowego mają następujące czynniki:

-    system prawny sprzyjający swobodnemu zawieraniu transakcji i prowadzeniu działalności gospodarczej, przy jednoczesnym zagwarantowaniu przestrzegania reguł określonych w tym systemie;

-    minimalizacja wpływu władz politycznych na działanie rynków;

-    powstanie i działalność samorządów gospodarczych;

-    istnienie silnej klasy średniej;

-    silny wpływ zasad religijnych (a w europejskim kręgu kulturowym przede wszystkim chrześcijańskich);

-    respektowanie zasad etyki biznesu, a zwłaszcza etyki handlu.

Kraje pozbawione tych czynników, łub w których czynniki są osłabione, mają bardzo często problem ze sprawnym funkcjonowaniem rynków, gwarantowaniem swobody konkurencji i ochrony konsumentów. Często w takich warunkach dochodzi do oszustw, wykorzystywania nabywców, braku zaufania do oferentów, nieuczciwych praktyk konkurencyjnych. Przekłada się to m.in. na tempo wzrostu gospodarczego.

Wyróżnia się dwa podejścia do polityki konkurencji³:

I. Szerokie - instytucje państwa podejmują działania, których celem jest tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi konkurencji na rynku. Państwo określa ramy funkcjonowania rynku, zasady działania na rynku, sprzyja wzrostowi efektywności i działalności konkurencyjnych przedsiębiorstw na rynku wewnętrznym i rynkach zewnętrznych. Polityka konkurencji w ujęciu szerokim obejmuje swoim zakresem politykę antymonopolową, przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji, częściowo politykę handlową i regulacyjną. Zadania podmiotów regulacyjnych obejmu-

1

¹ Jan Paweł II: Encyklika Cenlesimus annus. Wydawnictwo Wrocławskiej Księgami Archidiecezjalnej, Wrocław 1991; za: T. Przybyciński: Konkurencja i lad rynkowy - przyczynek do teorii i polityki konkurencji. Wydawnictwo SGH, Warszawa 2005, s. 24.

^ł Przez pojęcie instytucje rozumie się „zespół norm prawnych albo obyczajowych dotyczących organizacji jakiejś dziedziny życia; organizacja, placówka oparta na tych normach” - W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Wiedza Powszechna, Warszawa 1983, s. 191. Instytucjami są między innymi: prawo, tradycje

2

zwyczaje niesformalizowane, kultura i religia oraz moralność.

3

V ⁴ T. Dołęgowski: Konkurencyjność a procesy integracyjne w Europie. Wydawni

4

ctwo SGH, Warszawa 2000, s. 22.

5

   Z. Hockuba: Droga do s/tonlanicznego porządku. Transformacja ekonomiczna w świetlepmhlcmu regulacji. Wydawnictwo l'WN, Warszawa 1995, s. 80-81.

6

   T. Przybyciński: op.cit., s. 49.