james01

Krótko i węzłowato

Don James

(lipiec 1969)

Zapewne w większości form fabularnych i niefabularnych opis nadal odgrywa istotną rolę, ale od czasu do czasu dobrze jest skreślić tu i tam słowo w myśl zasady „krótko i węzłowato".

W zeszłym roku redaktorzy telewizji CBS nadali specjalny godzinny program o języku. Między innymi pokazali stronę z książki Conrada i stronę ze współczesnej powieści Johna 0'Hary.

Strona z Conrada była prawie w całości zadrukowana, ciężka, strona 0'Hary miała światło, była lekka i zachęcająca. Komentator powiedział, że dawne długie fragmenty opisowe zastępuje dziś dialog, „co właśnie widać u OHary".

Nie znaczy to, że OHara unika opisów. Owszem, wprowadza je z mistrzowską zręcznością. Ale równocześnie potwierdza to, o czym profesjonaliści wiedzą już od pewnego czasu: że w świecie konkurujących ze sobą środków przekazu zapracowani czytelnicy szukają przede wszystkim „akcji". Nie zależy im na pięknej prozie: chcą, żeby coś się działo.

Istotnie, przegląd czasopism i książek opublikowanych w ciągu minionego półwiecza dowodzi, że upłynęło wiele lat od czasów, kiedy czytelnicy cenili^sztukę barwnej prozy, lubując się w opisach pełnych przymiotników i przysłówków.

Tendencja do wplatania opisów w akcję daje się zauważyć nie tylko w literaturze pięknej i przypuszczalnie sprawia sporo kłopotów początkującym pisarzom.

Pytają oni: kiedy opisać miejsce akcji? Postaci? Epokę? Czy najpierw opisać miejsce, czy rozpocząć opowiadanie? Jak szczegółowy powinien być opis?

Nie ma tu żadnych stałych reguł. Wszyscy musimy kierować się intuicją. Ale jest kilka praktycznych metod, których stosowanie przynosi na ogół dobre rezultaty. Otóż tło i postaci można opisać, wraz z zawiązaniem akcji, już w pierwszym akapicie.

Znakomitego przykładu dostarcza początek bestsellera Dolina lalek Jacqueline Susann:

W dniu, w którym przyjechała, temperatura skoczyła do 90 stopni. Nowy Jork się pocił - wściekłe zwierzę z betonu, schwytane w pułapkę niezwykłego o tej porze roku

upału. Ale ona nie zwracała uwagi ani na upał, ani na śmiecie zawalające Times Sąuart Nowy Jork był najwspanialszym miastem świata.

Za pomocą niecałych pięćdziesięciu słów autorka ukazuje Nowy Jork podcza fali upałów, opisuje Times Square i przedstawia dziewczynę, która uważa, że przy jechała do najwspanialszego miasta świata.

A oto inny przykład. Irwin Shaw po mistrzowsku wtapia opis w tok opowia dania Szepty w Bedlam (Whispers in Bedlam):

Był przeciętnym, żonatym, amerykańskim chłopakiem, ważył 235 funtów, miał ru miane policzki i złamany nos, pięć wspaniałych sztucznych zębów na przedzie i sześć dziesięciocalowy szew na prawym kolanie, pozostałość po ciężkiej operacji myszki sta wowej. Jego teść, właściciel dobrze prosperującej agencji ubezpieczeń, proponował m\ tam posadę, im prędzej, jak mawiał, tym lepiej. Słyszał również coraz gorzej na lew ucho wskutek jakiegoś wypadku przy pracy, który zdarzył się pewnego chłodnego nic dzielnego popołudnia rok temu w Zielonej Zatoce w Wisconsin. Grał zawodowo w piłk nożną na środkowej linii obrony i musiał się liczyć z mniejszym czy większym ryzy kiem, zwłaszcza w Zielonej Zatoce.

W jednym akapicie Shaw maluje słowami wyrazisty obraz bohatera, podaj niezbędne informacje o jego życiu rodzinnym, a także o tym, że chłopak cierpi n postępującą głuchotę.

Pierwszy akapit powieści Frederika Raphaela, Orchestra and Beginners, spełni wielorakie zadania:

Mały daimłer wyrwał się z garażu między rododendronami i potoczył po stromyn brukowanym podjeździe przed domem. Potem Linda zobaczyła tylko, że Jeremy skręć na żwirowaną ścieżkę za kortem tenisowym i pędzi prosto w stronę wyłomu w róże wym, ceglanym murze otaczającym ogród kuchenny.

Za pomocą czterdziestu dwóch słów autor opisuje niejako „w ruchu" miejsc akcji, stwarza milieu i przedstawia dwie postacie. Warto zauważyć, że wszystko t stanowi jedność.

Krótka wizyta w księgarni zaowocuje setkami podobnych przykładów, metc da jest bowiem powszechna, a nie wyjątkowa. Włączajmy więc opis w akcję.

Odnowie podlegają też inne gatunki litercakie, co wpływa ożywczo na powieść Oto przykład z artykułu Williama Kłomana, Mama mówiła, że powinnam spróbować Artykuł zaczyna się od opisu:

W lśniącej różowej peruce, w jaskrawozielonych narciarskich spodniach i biały) swetrze z angory Juliet Goldman stała wśród walizek. Gwałtowny deszcz obmył Noto Jork, przemoczyła więc nogi. «Jeszcze tego mi brakowało» - mruknęła. Przeczytała nic dawno rozprawę socjologiczną mówiącą, że gdy Amerykanka skończy dwadzieścia lai to jej szanse na zamążpójście zmaleją o 50 procent....