Klasyfikacja morfemów

Klasyfikacja morfemów > Strukturalna klasyfikacja morfemów

(bierze pod uwagę budowę morfemów)

a.    morfem ciągły nieprzerwany ciąg następujących po sobie fonemów, np. las-, dom-, pis-, -ek, -ik, pse-, w-,

b.    morfem nieciągły — połączenie fonemów przerwanych innym morfemem, np. ba-...śę, po- ....-u (po

polsku, po niemiecku), z.....—a (z pańska, z cudzoziemska), do-......śę (dopisać się, domyślać się)

c.    morfem zerowy — nie jest reprezentowany przez żaden fonem ani ciąg fonemów, jednak wnosi znaczenie (najczęściej informację o formie gramatycznej wyrazu), np. pań — i pań — o, mam — a (nie ma dwóch) mam-o

y Funkcjonalna ldasyfikacja morfemów

(bierze pod uwagę funkcję morfemu w wyrazie, wskazuje morfemy główne i poboczne)

I.    morfem główny:

a. morfem leksykalny/główny/rdzeń - daje znaczenie leksykalne, zawiera znaczenie podstawowe wszystkich opartych na nim wyrazów pochodnych,

II.    morfemy poboczne:

a.    morfem słowotwórczy — buduje nowy wyraz (jednostkę słownikową)

b.    morfem formacjotwórczy — buduje określoną formę wyrazu, np. formy czasownika: bezokolicznik, tryb przypuszczający, a także stopnie przymiotnika i przysłówka,

c.    morfem fleksyjny — daje informację o formie fleksyjnej wyrazu (morfemy przypadkowe — deklinacyjne i koniugacyjne - przy czasowniku)

y Dystrybucyjna klasyfikacja morfemów: (morfemy = afiksy)

a.    prefiksy (przedrostki) — występuje przed rdzeniem

b.    sufiksy (przyrostki) - występuje po rdzeniu

c.    interfiksy (wrostld) - występuje między dwoma rdzeniami

d.    postfiksy - występują po motfemie fłeksyjnym, np. -ś (ktoś, kogoś, komuś), -kolwiek (ktokolwiek, komukolwiek, z kimkolwiek)

Ze względu na samodzielność morfemy dzielą się na:

a.    morfemy luźne (sw-obodne) — mogą funkcjonować jako samodzielne w-wrazy, np. ax, tak, leć, ćy, bo, i, teś, i ty.

b.    morfemy związane - mogą występować wyłącznie w połączeniu z innymi morfemami, np. kot- o. dom-o, -ek, pas-y, i ty.

> Morfemy formacjotwórcze

1.    w zakresie przymiotników i przysłówków są to morfemy tworzące formy stopni:

~ś(y) tworzy stopień wwższy przymiotnika nai-, -ś(y) tworzy stopień najwwższy przymiotnika -ei tworzy stopień wyższy przysłówka nai-, -ei tworzy stopień najwwższy przysłówka

2.    W zakresie czasowników są to morfemy:

-    ć tworzy formy bezokolicznika

-    u-, -u(a)-, -ł(i)-, -u(y)- tworzą formy czasu przeszłego i w-skazują na rodzaj -by- tworzą formy trybu przypuszczającego

-onc(y/a/e) tworzą formy imiesłowu przymiotnikowego czynnego one tworzą formy imiesłowu przvslów-kowego współczesnego

-n(y/a/e), -t(y/a/e), -on(v/a/e) tworzą formy imiesłowm przymiotnikowego biernego -uśy/-fśy tworzą formy imiesłowu przysłówkowego uprzedniego -ono, -to, -uo tworzą formy nieosobow-e czasowników⁷ -uo śę tworzą formy nieosobowe czasowników-’

y Morfemy słowotwórcze (przyrostki tematyczne czasownika)

-a-    pis -a- ć

-a-/ -ai gad-a-ć, gad-ai-o -e-    myśl-e-ć

-i-    rob-i-ć

-noń-

-ova-, -yva- mal-ova-ć, pis-yva-ć (w niektórych formach przechodzi w -ui-, np. mal-ui-e. pis-ui-onc) xud-noń- ć, xux-noń-ć