konwencje genewskie 1

z 1953 r. i tworzone z myślą o nich konwencje zaliczane do prawa pracy i prawa międzynarodowego prywatnego.

Dzieciom Pakt polityczny zapewnia tylko prawo do stosownych wiekowi środków ochrony ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa oraz prawo do posiadania nazwiska i obywatelstwa. Dopiero Konwencja praw dziecka, przyjęta przez Narody Zjednoczone 20 XI 1989 r., zdefiniowała uprawnienia ludzi, którzy nie przekroczyli 18 roku życia.

Trzecią odrębnie chronioną grupą są uchodźcy. Są to ludzie, którzy przebywają poza granicami państwa, w którym zamieszkiwali, ponieważ obawiają się prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do grupy społecznej lub poglądów i nie korzystają z ochrony dyplomatycznej tego państwa. Ich prawa chroni Konwencja o statusie uchodźców z 28 VII 1951 r. i protokół do niej z 1967 r.

Najważniejszą stworzoną przez konwencję regułą jest niewydalanie uchodźcy do kraju, w którym może być narażony na prześladowanie (zasada non-refoulement) oraz zakaz karania w związku z nielegalnym wjazdem. Wyjątkiem od zasady niewydalania jest uznanie uchodźcy za zagrażającego bezpieczeństwu kraju pobytu lub ciążący na nim wyrok skazujący za przestępstwo pospolite. Uchodźcy podlegają prawu kraju pobytu i korzystają w nim z takiego zakresu praw, jaki przewiduje jego ustawodawstwo wewnętrzne. Nad zapewnieniem uchodźcom praw podstawowych i rozwiązywaniem ich egzystencjalnych problemów czuwa Wysoki Komisarz NZ do Spraw Uchodźców.

Specjalne okoliczności ochrony praw człowieka tworzy wojna. Z myślą o niej pod patronatem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża od 1864 r. powstawały porozumienia mające ograniczyć ludzkie cierpienia w czasie konfliktów zbrojnych. Dały one początek tzw. prawu humanitarnemu. Jego najnowszą wersję stanowią cztery Konwencje genewskie uchwalone na konferencji dyplomatycznej w Genewie 12 VIII 1949 r. Konwencje weszły w życie 21 X 1950 r. Ich sygnatariuszami jest 166 państw. Polska złożyła dokumenty ratyfikacyjne rządowi szwajcarskiemu 26 XI 1954 r.

Konwencje noszą tytuły:

1.    O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych;

2.    O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków, członków marynarki wojennej na morzu;

3.    O traktowaniu jeńców wojennych;

4.    O ochronie osób cywilnych.

Uzupełnieniem konwencji są Protokoły dodatkowe przyjęte w następstwie 3-letniej konferencji w Genewie 8 VI 1977 r. Weszły w życie 7 XII 1878 r. Polska ratyfikowała je 19 IX 1991 r. Sygnatariuszami są 104 państwa. Protokoły są następstwem przeświadczenia, że wybuchające po II wojnie konflikty zbrojne, mimo że mają charakter lokalny, charakteryzują się bezwzględnością i dotykają w dużej mierze osób cywilnych. Jednocześnie protokoły uwzględniają dokonujący się postęp techniczny i zmiany cywilizacyjne.

Konwencje przewidują m.in., że ranni i chorzy mają być traktowani w sposób humanitarny niezależnie od przynależności narodowej, rasowej, religijnej lub światopoglądowej, nie będą dobijani, narażeni na zakażenie, pozostawiani bez pomocy lekarskiej lub opieki, wykorzystywani do doświadczeń biologicznych.

Jeńcom wojennym konwencje gwarantują poszanowanie osoby i czci, wyżywienie, odpowiednie warunki zamieszkania i higieny, możliwość uczestniczenia w obrzędach religijnych i zajęciach fizycznych, opiekę medyczną, swobodę korespondencji. Oficerowie nie mogą być zmuszani do pracy, podoficerów wolno zatrudniać tylko przy pracach nadzorczych, zaś szeregowych żołnierzy tylko wówczas, jeśli są zdrowi, a praca nie jest upokarzająca. Za pracę jeńcy otrzymują wynagrodzenie. Próby ucieczki można karać tylko dyscyplinarnie.

Ludności cywilnej konwencje zapewniają we wszystkich okolicznościach m.in. prawo do poszanowania osoby, honoru, praw rodzinnych, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Ludność taka ma być zawsze traktowana w sposób humanitarny i chroniona przed aktami gwałtu i zastraszania, przed zniewagami i ciekawością publiczną. Specjalnie mają być chronione kobiety przed zamachami na ich cześć, zwłaszcza gwałtami, zmuszaniem do prostytucji i obrazą wstydliwości. Ponadto zabronione jest stosowanie wszelkich środków mogących powodować cierpienia fizyczne i wyniszczenie. Zakaz ten obejmuje nie tylko zabójstwa, torturowanie, kary cielesne, okaleczenia i doświadczenia lekarskie lub naukowe, ale i wszelkie inne akty brutalności ze strony funkcjonariuszy cywilnych lub wojskowych. Konwencja czwarta wyklucza kary zbiorowe, zastraszenie, rabunek, branie zakładników i stosowanie środków odwetowych wobec ludności cywilnej.

Konwencje nakładają na państwa obowiązek ścigania i karania osób, które naruszyły konwencje, niezależnie od ich obywatelstwa.

23