76 77 (9)

76 Teorie intcmfic/oniliMcji

Podejście sieciowe

W konwencjonalnym podejściu do internacjonalizacji nacisk jest położony I zmienne odnoszące się do poziomu firmy dokonującej umiędz\n.irodovvi_e^ j działalności. W tym przypadku można więc mówić o dominacji podejścia i_n I dywidualistycznego, co znajduje potwierdzenie w opinii, że — jak stwieitW I wcześniej — w modelu uppsalskim przyjmuje się perspektywę behawioralnej teoijj I firmy. Podstawowym wyróżnikiem podejścia sieciowego (network approach) jq, I przyjęcie innego punktu widzenia w postrzeganiu życia gospodarczego. Chodzi I mianowicie o uwzględnienie kontekstu społecznego zachowań firmy, który polegi | na tym, że firma jest widziana jako fragment szerszego systemu wielu aktorów, I którzy wzajemnie na siebie wpływają (Knoke, Kukliński, 1993, s. 173). W takun I podejściu bardzo istotne są relacje łączące firmę z różnymi podmiotami znajduą- I cymi się w jej otoczeniu. W związku z tym sieci są przez niektórych traktowane I jako trzecia możliwa forma koordynacji życia gospodarczego, obok rynku i hierar* I chii (Thompson, Frances, Levaćić, Mitchell, 1991, s. 1-19), zwłaszcza jako forma pośrednia między rynkiem a hierarchią Williamsona (Thorelli, 1986; Jarillo, 1998).

Jeśli chodzi o źródła i genezę podejścia sieciowego, to należy wskazać na jego [ związki z takimi perspektywami badawczymi, jak:

•    marketing, a zwłaszcza relacje między uczestnikami kanałów dystrybucji I (Hakansson. 1982),

•    teoria zależności od zasobów (resource dependence model) w analizowaniu I związków między organizacjami (Pfeffer, Salancik, 1978),

•    teoria wymiany społecznej (social exchange theory) (Cpok, Emerson, 1984), I

• teoria organizacji branży (theory of indiisthal organisalion) (Porter, 1980), I

•    nurt nowej ekonomii instytucjonalnej z teorią kosztów transakcyjnych I (Williamson, 1975).

Cechą podejścia sieciowego jest wielość nurtów analizy — nie występuje tutaj jeden, jednoznacznie wykształcony paradygmat, który precyzyjnie definiowałby I obszar badań. Podejście to jest stosunkowo młode. Jego początki sięgają przełomu 80. XX wieku.

Kluczowym pojęciem w podejściu sieciowym jest „sieć”. Sieć (network) jest I modelem lub metaforą opisującą zwykle znaczną liczbę jednostek, które są z sobą połączone systemem różnych powiązań. Podejście sieciowe jest narzędziem opisu systemu przemysłowego/branżowego (industrial system) — system ten jest poj» mowany właśnie jako sieć relacji między firmami, a także innymi podmiotami.

W węższym znaczeniu sieć obejmuje powiązania między firmami: relacje wertykalne w ramach określonego łańcucha wartości i relacje horyzontalne, czyli relacje z konkurentami. W szerszym znaczeniu sieć obejmuje dodatkowo relacje diagonalne z jednostkami wspierającymi prowadzenie działalności gospodarczej, takimi jak rząd, instytucje finansowe, agencje reklamowe (Axelsson, Easton, I99>).

Najczęściej jednak przyjmuje się, że system branżowy obejmuje firmy zaangażowane w produkcję, dystrybucję oraz użytkowanie dóbr i usług. Jeszcze bardziej zawężając, można stwierdzić, że głównym przedmiotem zainteresowania w podejściu sieciowym są stosunki między sprzedawcą i nabywcą.

Sieć jest sposobem koordynacji działań firm do niej należących. W sieci nie ma centralnej jednostki koordynującej (plan, hierarchia), więzi są budowane swobodnie na zasadach podobnych jak na rynku. Koordynacja działań odbywa się jednak poprzez rozmaite więzi; ceny są jedną z wielu, a nie jedyną podstawą zawiązywania więzi. W grę wchodzi szerokie spectrum więzi; technologiczne, planistyczne, wiedza, społeczne, ekonomiczne, prawne itp. Tworzenie i utrzymywanie więzi wymaga czasu i wysiłku, stąd też zmiany w układzie więzi nie charakteryzują się doskonalą elastycznością. Więzi podlegają nieustannym przeobrażeniom, jedne znikają i w ich miejsce pojawiają się nowe, inne są utrzymywane i modyfikowane. Podstawową cechą tych więzi jest ich komplementarny charakter — działania firm utrzymujących więzi wzajemnie się uzupełniają. Jednocześnie występuje przestrzeń zachowań o charakterze konkurencyjnym — część interesów uczestników sieci mogą charakteryzować sprzeczności.

Wejście na nowy rynek (np. zagraniczny) wymaga zbudowania sieci powiązań na tym rynku. Działania firmy na danym rynku branżowym są więc procesem kumulatywnym — relacje są w sposób ciągły tworzone, podtrzymywane, rozwijane ■JiiglFywane. Sieć charakteryzuje się więc z jednej strony pewną stabilnością, a | drugiej strony ma charakter dynamiczny.

B!Sieć może być rozumiana jako (Easton, 1992, s. 3-25):

•    więzi między jednostkami wchodzącymi w jej skład, przy czym wyróżnia się 1 więzi o charakterze ogólnym i długookresowym (relationships) i więzi I o charakterze bieżącym, „tu i teraz" (interactions);

8 • struktura — firmy wchodzące w skład sieci są raczej współzależne niż i niezależne; współzależność wprowadza ograniczenia do zachowań indywidu-ik' ajnych firm, co oznacza budowanie struktury w szerokim tego słowa \ znaczeniu;

I; • pozycja —jest to agregat wzajemnie nakładających się ról danej organizacji fc (firmy) w stosunku do innych organizacji (firm);

■    • proces — zmiany więzi między firmami, zdominowane przez rozkład władzy

(siły) i struktury interesów.

■    Podstawowa struktura modelu sieciowego obejmuje trzy grupy elementów ffHikansson, Johanson, 1992, s. 28-34);

1 • aktorów,

K • działania,

•    zasoby.

ił Aktorami mogą być indywidualni ludzie, części firm, firmy i grupy firm. wtórzy kontrolują działania i(lub) zasoby.