WSP J POL72

76

h>: Miodek, O normie Językowej

znawcy przyczyniają się do stabilizacji istniejącej normy, a ca jest warunkiem utrzymania ciągłości jeżyka, koniecznej do dobrego porozumiewania się za jego pomocą.

Wariancja normy

Za immanentną cechę normy uznaje się zjawisko jej wariancji, czyli współ-występowania dwu (czasem kilku) elementów obsługujących tę samą kategorię językową. Nie ma języków o normie inwariantnej, tj. nie dopuszczającej wyboru spośród równoważnych elementów (por. Urbańczyk, 1977).

Warianty objęte normą tworzą trzy zasadnicze typy. Pierwszy - stanowią dublety, czyli środki o tej samej funkcji i podobnej frekwencji w tekstach (np. zajęcy//zająców, gęstszy//gęściejszy). Drugi typ stanowi opozycja środków recesywnych i ekspansywnych (np. oczyma//oczami-, postaci/lpostacie-, mimo co//mimo czego). Trzeci wreszcie zasadza się na przeciwstawieniu wariantów skodyfikowanych i nieskodyfikowanych, które przenikają do normy z uzusu (np. lęl/tą\ je//go) (por. Buttler, 1976).

Klasyfikacja wariantów może też być dokonywana ze stanowiska strukturalnego bądź socjolingwistycznego - w zależności od tego, czy źródeł wariancji szuka się w wewnętrznych procesach językowych zachodzących w planie fonetyczno-fonoiogicznym, morfologicznym itd., czy w czynnikach zewnętrznych, takich jak uwarunkowania regionalne, pokoleniowe, profesjonalne, ogólnosocjałne.

Poczucie normy wiąże się ściśle z powstawaniem języka literackiego. Wyraża on to stadium rozwoju języka pisanego i mówionego określonego narodu, kiedy na całym terytorium ugruntowują się - ukształtowane jako rezultat wyboru spośród różnych istniejących norm - jednakowe, powszechnie obowiązujące normy. Wielość płaszczyzn zróżnicowania języka sprawia jednak, ze obecnie coraz częściej odnosi się normę do jego innych odmian (dialektów, gwar, języków specjalnych). Określa się ją wtedy jako pewne podporządkowanie w sferze działalności językowej służące osiągnięciu optymalnych rezultatów (celów) funkcjonalnych w sferze pozajęzyko-wej, realnej, życiowej.

Rozważa się też możliwości praktycznego operowania normą wielopoziomową, obejmującą normę potoczno-użyikową (minimum normatywne), normę publiczną, obowiązującą w uczestnictwie typu średniego, i normę wzorcową, obowiązującą na najwyższym poziomie uczestnictwa w języku (por. Kurkowska, 1977). W ukształtowaniu tej ostatniej bardzo istotną rolę musiałby odegrać autorytet pewnej elity - osadzonej w tradycji, mającej przy tym rozbudzona świadomość językowo-stylistyczną. Uzus tej wybra-