WSP J POL70

74

Miodek, O nornui' językowej

komunikatywnej - przyjmuje się, że jest ona zbiorem historycznie zrealizowanych możliwości systemu, przyjętych i obowiązujących w danym społeczeństwie. Mówiąc inaczej, norma to zbiór zaaprobowanych przez dane społeczeństwo jednostek językowych oraz reguł określających sposoby realizacji związków między tymi jednostkami w tekstach (por. Coęeriu, 1952; Buttler, Kurkowska, Satkiewicz, 1971). Wyrazem tej aprobaty jest społeczny zwyczaj używania określonych środków językowych - lizus językowy. Tak definiowana staje się norma samodzielnym pojęciem językowym o charakterze systemowym, obecnym w języku i z niego wywiedzionym.

Mówienie (teksty), norma isystem to trzy poziomy języka różniące się stopniem abstrakcyjności. Jednostki tekstu - konkretne) wypowiedzi realizowanej przez kogoś, gdzieś, kiedyś - są wyposażone w największą liczbę cech: oprócz cech wspólnych wszystkim elementom tekstowym danego typu (np. wszystkim występującym w tekstach głoskom x) każdy zawarty w nich element (a więc np. każdą tekstową głoskę) znamionują cechy przypadkowe (np. indywidualne, zależne choćby od wysokości głosu mówiącego). Jednostki normy charakteryzują się tylko zespołem cech wspólnych, utrwalonych przez powszechny zwyczaj językowy (a więc np. .v jako typ polskiej spółgłoski jest bezdźwięczne, szczelinowe, tylnojęzykowa, artykulacyjnie mocne). W tym ustabilizowanym społecznie zespole cech tylko niektóre są niezbędne ze względu na komunikatywną funkcję języka (np. dystynkrywne cechy x to tylnojezykowość i szczelinowość). Jednostki systemu definiowane są wyłącznie przez ich cechy istotne ze względu na funkcję komunikatywną (np. fonem x to fonem tylnojęzykowy, szczelinowy). W stosunku do normy językowej system języka jest abstrakcją, mówienie (teksty) zaś konkretyzacją (Buttler, Kurkowska, Satkiewicz, 1971). Żeby się porozumiewać językiem zgodnie z obowiązującym w społeczeństwie zwyczajem, trzeba znać nie tylko system językowy, ale również normę. Znajomość samego systemu może prowadzić do tworzenia konstrukcji wprawdzie systemowo możliwych, nieusankcjonowanych jednak przez społeczny zwyczaj, takich jak zakluczować ‘zamknąć kluczem’ (przez analogię do zaryglować, zamurować)-, podziurować ‘zrobić dziury' (przez analogię do pofarbować, pofałdować)-, łasość (jak gorliwość, pilność, zdolność) czy walczycie! (jak nauczyciel, wybawiciel, okaziciel). Zdarza się to często np. cudzoziemcom oraz dzieciom w toku uczenia się języka, system bowiem opanowuje się wcześniej niż normę.

Funkcjonalne teorie, formułowane głównie przez uczonych związanych z Praskim Kołem Lingwistycznym, definiują normę jako system języka w działaniu, w konkretnym funkcjonowaniu, jako całokształt obowiązujących w mówieniu manifestacji języka. Normę tworzą jednostki językowe i reguły ich użrcia funkcjonujące w danym okresie i w danej językowej społeczności, usankcjonowane, obowiązujące wszystkich członków