ksiazka5

W badaniach mul dziecięcymi rysunkami /wrócono uwagę na przcdstaWiiiiil*] lematów /.nanycli om/ charakterystycznych dla danej kultury (Dennis, I9ó0; Adlft I'>«»>). I I.. Adler 11989) przeprowadziła badaniu w 29 krajach pio|K>ntij;|C dziet lotni od 5. do 12. i z. narysowanie sceny z dr/ewem owocowym. Auali/a *1314 rysunków |H>l\vier<l/ila hi|K>le/ę mówiącą. że dzieci w tym wieku rysują znane obiekty w min cie h.ulanc d/icci rysowały znane dr/ewa owocowe i znane sceny. Znalazła równie! potwierdzenie hipoteza kulturowego uwarunkowania rysunku: dziew za/nac w rysunkach szczegóły charakleryslyc/ne dla społeczności, w której żyły (rod/.i| czynności wykonywanych przez przedstawiane |H>słneic, lod/aj ubioru ilp.).

3.4. Dziecięce teorie umysłu

Na średnic dzieciństwo przypada ro/kwit dziecięcych teorii umy.shi, ij. spójnych koucc|>cjl czy teorii przyczynowo - wyjaśniających, które pozwalają dzieciom w wieku przedszkolnym przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób pi/c/ odnoszenie się do nicobscrwowalnycb stanów umysłu takich jak: pragnienia, emocje, wrażenia czy przekonania (l^;lavcll. Miller. Miller. 1993).

Między 4. a 5. r.ż... kiedy to dziecko buduje teorię umysłu, rozw ija się reprezen lacyjny model umysłu Badacze dziecięcych teorii umysłu wykazali, że nawet szympansy potrafią sobie przedstawiać umysłowe stany reprezentowanego w Itlmic akio ta (Prcinuck i Woodniff, 1978). Wiedza dziecka o funkcjonowaniu umysłu |>owstujf stopniowo. Dzieci w V r.ż. s;| przekonane, ze r/ecz.y i zdarzenia są ł>c/.po.<re<lnlo odzwierciedlane przez umysł (l lavell. 1988: Perner 1991; fiopnik. 1993). Zdaniem Wcllmana (1990) w tym wieku dysponują one „kopiującą teorią reprezentacji”. Na tym etapie ro/.woju dziecko |KHra(i przewidywać zachowania osób dorosłych w odpowiedzi na jego płacz, uśmiech czy negatywne zachowanie. Natomiast nie rozumie jeszcze różnic między światem umysłowym a realno<ci:|, między prawdziwą naiui.t przedmiotów a ich sytuacyjnym wyglądem (np mleko w czerwonej szklance), Nie rozumie zatem, ze jego percc|>ejn rzeczy jest odmienna ml samej rzeczy i może się zmieniać. Zagadnienie to dobrze obrazuje Test Zwodniczego Pudełku (Dcceptisr Ho.\ lc.\i). Dzieciom jKika/ywano pudełko |h> cukicikacli. w którym były ołówki. Pytano je o zawartość pudełka. |>otem ujawniano jego prawdziwy treść, a następnie pytano o przekonania dziecka i jego kolegi na temat zawaitości pudelka przed ujawnieniem jego rzeczywistej treści (..co na |K>c/ąlku myślałeś, że jest w pudełku?"). ()ka/ało się, że dzieci w 3. r.ż. skłonne były przypisywać innym, a także sobie, przekonanie zgodne ze sianem realnym. Jakkolwiek dzieci w 3. r.ż. mają trudności z ló/.uicowanicm fałszywych przekonań, doluzc radzą sobie z uświadamianiem własnych wcześniejszych pragnień (Gopnik, Wellman. 1994), wyobrażeń i |>erccpcji (tiopmk. 1993). Używają one wielu określeń stanów mentalnych, takich jak: ..myśleć". „wiedzieć", „pamiętać", „wierzyć", ..marzyć" (Szuman, l%8; Slratz. Wellman. Silbcr, 1983; Battsch. Wellman. 1995). Ponadto nic rozróżniaj;) stopnia |x>siadancj przez kogoś wiedzy. Uważają, że można tylko .iIIm> wiedzieć albo nie wiedzieć nic na jakiś temat tMooie, Pnie, l^;utrow, 1990).

Moment przełomowy w rozwoju dziecięcych teorii umysłu przypada na około li/ kłody lo d/.iccko odróżnia przekonania na leniał rzeczywistości <hI niej samej, |M |i | jHtry, to czego pragniemy, to co widzimy i co wiemy, nie jest ujmowane jako

ri > Kaina w sobie, ale jako leprczentacjn lej rzeczy w naszym umyśle. Między m '■ • / dziecko |>otrufi odróżniać realne zdaizenia od własnych (lub innych osób) on.m na temat tych zdarzeń. Poznaje, że |>os/c/-Cgólne osoby mogą mieć liliłenno przekonania na len sam temat. Dostrzega, że przekonania na jakiś temat łlni|> l byt prawdziwe lub fałszywe. Dowodem tych przemian w zakresie |>0glądów

......i...... funkcjonowanie umysłu jest rozumienie przez nie kłamstw, żartów i meta

i i i także rozumienie i opisywanie świata wewnętrznego lx>hntcrów literackich.

Hntlania (Białecka-Bikul, Żarska, 1996) nad dostrzeganiem t rozumieniem meta In i* ozonowanych na obrazkach dzieciom w A. i 6. r.ż. wykazały istotne różnice (Między badanymi grupami Dzieci w A. r.ż. tylko częściowo (28.7% popiawnych t l zyi.ni melalorycznyeh) dostrzegały i rozumiały metaforę, jaka leżała u podstawy (.ulania Dzieci w 0. r.ż. dostrzegały i odczytywały metafory znacznie częściej jh/,7*. popiawnych odczytali metaforycznych). Badania te wykazały również, żc t* obu grupach dzieci lepiej odczytywały metafory konwencjonalno (np. zielona jak jiih.o niz oryginalne (huśta się jak wahadło zegara). Zauważono również, ze z wic* kinu dzieci odwoływały się coraz częściej do reprezentacji poznawczej lalki ajjlądająccj obrazki („Im myślała, ze...*’), rzadziej zaś do jej pragnień („chyba dniała, żeby..."). Od tej pory dziecko zaczyna rozumieć, żc umysł aktywnie |M<fcdnic7.y w doświadczaniu rzeczywistości. Zaczyna mieć pogląd. teorię na temat haiki jonowania umysłu. Jest to jednak teoria oparta nie na naukowych podstawach; |> a ona naiwną teorią wyjaśniającą funkcjonowanie ludzkiego umysłu.

/daniem I’. Harrisa (za: llavell, Oreen. I*lavell, 1995), badania nad dziecięcymi teoriami ludzkiego umysłu jmka/ały. żc w średnim dzieciństwie dzieci podzielają kluczowe przypuszczenia dorosłych dotyczące umysłu. Dzieci te odróżniają myślenie od innych form aktywności i wiedzą, że jest ono aktywnością wewnętrzną, która może być skierowana bądź' to na obiekt realny, bądź na obiekt wyobrażany. Kolejne etapy rozwoju dziecięcej wiedzy o umyśle przedstawił J. II. I^;lavcll (zob. Blok roz %/er/ająey 3.2.).

Iłlok roznzor/sijący 3.2.

Etapy rozwoju wiedzy dziecko na tonint umysłu (wg: Fl.ivoll. Mlllor, Miller, 1993)

1.    Umysł istnieje. Dzioci są przekonano, żo lud/io są łslolaml myślącymi. Świadczy o tym między innymi odmionno zwrnennio się do rzoczy a odmion* no do ludzi, z uwzględnieniom posiwiania sprawczości przez tych ostatnich. Takżo pojawiająca się w 2. r.ż. zabawa symboliczna wskazuje na rozróżnia nro między rzeczą a innym przedmiotom, który ją zastępuje

2.    Umysł ma polączcnlo zo światom lirycznym. Dzieci przypisują ludziom możliwość spostrzegania oloczonia oraz ustosunkowywania oię do różnych