książka9

Kryteria oceny estetycznej stołowane do literatury „dorosłej" i „dziecięcej" również. nic zawsze w pełni pokrywają .się ze sobą. Wskaźnikiem artyzmu dzielą wielkiej literatury współczesnej jest jego niepowtarzalno W i oryginalność, naruszenie utartych przyzwyczajeń czytelnika, zaskakiwanie go nowymi środkami wyrazu i nowymi formami wypowiedzi. Młody czytelnik natomiast ma wobec literatury dość ustalony i sztywny kanon żądań i chciałby, aby jego oczekiwania zostały spełnione. Tc oczekiwania, wypływające w pierwszym rzędzie z poszczególnych etapów jego biologicznego i psychicznego rozwoju, \ą dość trwale dla wielu pokoleń i nie ulegają tak gwałtownym przemianom Dodajmy jeszcze, iż. odbiorca ten nic dyspoinyc ani wiedzą, ani potrzebą wartościowania utworów w kontekście historycznoliterackim. To co schematyczne czy popularne w relacji do całokształtu zasobów literackich, w- relacji do jego osobniczych lekturowych doświadczeń będzie zaskakujące i oryginalne. Literatura dziecięca Ińukcjonujc bowiem w swoistym „polu ignorancji**.

Stąd też często pojawiają się sformułowania stawiające literaturę dziecięcą w jednym rzędzie z. tzw. litcratuią popularną bądź teZ. dawniej występującą kategorią literatury dla ludu. I rzeczywiście, prymitywnego odbiorcę dorosłego łączą z odbiorcą dziecięcym |>cwnc wspólne cechy procesów recepcji (np. traktowanie fikcji literackiej równorzędnie z rzeczywistością poza literacką), upodobanie do schematyczności, a nic oryginalności w dziele literackim

Jednakże w przypadku dorosłego odbiorcy mamy do czynienia /. zespołem utrwalonych na określonym poziomic nawyków i potrzeb, w przypadku natomiast dziecka potrzeby te podyktowane są specyfiką jego rozwoju i podlegają ciągłej zmianie. Nadto upodobania młodego pokolenia są zróżnicowane i w związku z tym również zróżnicowane .się kultura literacka. Tak samo jak w całokształcie literackiej kultury „dorosłej" możemy tu wyróżnić hierarchię zainteresowań (t dzieł): od czytelników wysokiego poziomu (wyrobionych, ambitnych) aż po poziom popularny, charakteryzujący się największym schematyzmem potrzeb (i utworów), któremu odpowiada rola twórcy jako „technika literackiego".

Za specyficzną cechę literatury dziecięcej uważa się również niekiedy występowanie w niej żywiołu fantastycznego, często odwoływanie się do wyobraźni. Trudno jednak uznać tę cechę za stalą, gdyż w poszczególnych epokach literackich i w zależności od panujących prądów i w sztuce, i w wychowaniu proporcje te mogą kształtować się różnie. Na przykład w epoce romantyzmu fantastyką interesowała się przede wszystkim literatura

„dorosła", w „dziecięcej" zaś nic pojawiała się* ona niemal wcale. W okresie rcali/nui socjalistycznego odwrotnie, w literaturze „dorosłej" dominowała konwencja realizmu, fantastyka natomiast uwa/ana była za domenę twórczości dla d/icci. Współcześnie zaś oba typy twórczości literackiej występują zarówno w „dziecięcej", jak i w „dorosłej" literaturze.

Jak widzimy, nic można wyłonić kryteriów, które by w sposób rozłączny wyodrębniały literaturę dziecięcą z całokształtu zjawisk litcrac* kitli Możemy mówić jedynie o dominancie pewnych zespołów wyżej wymienionych cccii, a nie o ich wyłączności. Dodaj my jeszcze, iż. zwłaszcza jeśli chodzi o kanony treściowe i formalne, literatura dziecięca czyni stale wysiłki, aby wyjść ze swego statusu i niejednokrotnie go narusza.

Sumując jednakże wszystkie aspekty zreferowanych powyżej poglądów na status literatury dziecięcej, wydaje się. iz przynajmniej w zakresie tekstów intencjonalnie kierowanych do odbiorcy dziecięcego najbardziej celowe jest rozpatrywanie jej specyfiki z punktu widzenia całokształtu procesów komunikacji literackiej. Wówczas to główną cechą tejże literatury byłaby pewno specyficzno asymctryczność kontaktów między nadawcą a odbiorcą.

Mając bowiem na względzie wszystkie wymienione ograniczenia i różnice i szukając jakiegoś wspólnego dla nieb mianownika stwierdzić należy, że zasadniczą cechą wyodrębniającą literaturę „dziecięcą" od „dorosłej" jest z. góry założona różnica poziomu świadomości występująca między twórcą a odbiorcą, czy też inaczej mówiąc: merów norzędny układ stosunków między twórcą a odbiorcą Oprócz wszystkich dzielących twórcę i odbiorcę dystansów, między dorosłym twórcą a młodym czytelnikiem, do którego on się zwraca, występuje wielki dystans zasobu doświadczeń, sposobu myślenia i odczuwania len dystans twórca musi pokonać, budując utwór literacki na poziomic świadomości swojego Odbiorcy, przekształcając, modyfikując swoją świadomość w laki sposób, aby czytelnik mógł identyfikować się / bohaterem, włączyć się w logikę budowy utworu itp. Zatem możemy powiedzieć, że zachowanie twórcy w mniejszym stopniu jest tu swobodnym „wyrażaniem siebie", w większym zaś wiąże się z przyjęciem pewnej postawy umożliwiającej wspólkontakt .Autor musi wyjść ze statusu dorosłości, rozwiązywać problemy, które sam już w swym życiu rozwiązał, dziwić się temu. co go już nic dziwi, a bać się lego. czego już przestał się bać.

Dodając do tych rozważań sformułowane wyżej stwierdzenie o nastawieniu literatury dziecięcej na pełnienie funkcji wychowawczych, czyli

115