lektury j polski
5

Jan Kasprowicz

\Dies irae

i

W

Jan Kasprowicz

Dies irae

Biogram autora

Jan Kasprowicz (1860-1926) pochodził z chłopskiej rodziny spod Inowrocławia, ale ukończył szkołę średnią (maturę zdał w wieku 24 łat), a potem wyższe studia, a w 1921 roku został rektorem uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W tym mieście mieszkał wiatach 1888-1923. Tam też powstała prawie cała twórczość poety. Ostatnie lata życia spędził na Harendzie (willa w Zakopanem). W kolejnych tomikach w jego wierszy do głosu dochodziły inne motywy i idee — od naturalizmu i przejęcia się pozytywizmem („Z chałupy”, 1887) przez wiersze wykorzystujące młodopolski impresjonizm i symbolizm, o tematyce tatrzańskiej („Krzak dzikiej róży” 1898), katastrofizm i ekspresjonizm (cykl hymnów „Ginącemu światu”, 1901 i „Satve Regina”, 1902), aż do postawy franciszkańskiej („Księga ubogich” 1916). Pisał także dramaty i był znanym tłumaczem literatury obcej.

Geneza utworu

Hymn pochodzi z tomu poezji „Ginącemu światu” (1901). Powstanie utworu wiąże się z przeżywanym przez poetę kryzysem wartości, który wynikał z przykrych wydarzeń w jego życiu osobistym oraz z odczucia schyłku cywilizacji.

Znaczenie utworu

„Dies irae” (z. łac. Dzień gniewu) jest przykładem utworu ekspresjonistycznego w literaturze polskiej, jest też jedną z najwcześniejszych poetyckich manifestacji nastrojów katastroficznych.

Gatunek literacki: hymn.

Cechy gatunku widoczne w utworze

„Dies irae” jest utworem apostroficznym o charakterze podniosłym, patetycznym i sygnalizuje ważkość poruszanych problemów. Kasprowicz modyfikuje jednak konwencję gatunku, wprowadzając poetykę ekspresjonizmu (kontrasty emocjonalne, np. modlitwa obok bluźnierstwa). Nowatorska jest też wersyfikacja, mieszająca różne miary wiersza

Analiza i interpretacja

♦    Kto mówił Podmiot liryczny nie jest jednolity. W niektórych miejscach utworu możemy uznać, że to

przedstawiciel ludzkości, Adam, wygnaniec z Raju, tułacz nieszczęśliwy.

♦    Do kogo? Boga, Chrystusa, Adama, Psalmisty Pańskiego.

♦    Co? Ukazany został apokaliptyczny obraz końca świata — dzień Sądu Ostatecznego, oraz bunt, lęk, po

czucie winy i zagubienia ludzkości.

♦    Jak? Posługuje się poetyką katastrofizmu i ekspresjonizmu, stosując liczne figury stylistyczne i awangar

dową wersyfikację.

Pierwsze słowa utworu są nawiązaniem do Apokalipsy św. Jana: Trąba dziwny dźwięk rozsieje,/ ogień skrzepnie, blask ściemnieje.

Podmiot liryczny, jako przedstawiciel ludzkości, podkreśla nasze osamotnienie w obliczu tragedii. Zwraca się do Boga z prośbą o pomoc: O Boże! Ty bądź naszą łaską i obroną! Prosi też Chrystusa (o głowo, owinięta cierniową koroną) o spojrzenie na cierpiący świat.

Opisana jest stopniowo narastająca atmosfera zagrożenia. Zaczyna się od obrazu spokojnego słońca i rozkwitających róż grzechu i winy, które Ewa — matka ludzkość wącha z rozkoszą. Następnie ludzkie dusze wstają z cmentarzy i w chaosie, rozpaczy, pędzą gnane płomienistym mieczem. Zostają odrzucone

283