lektury j polski
9

Jan Kasprowicz

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Język, styl, środki stylistyczne    ^

^r W utworze występują elementy typowe dla ekspresjonizmu; wizyjny sposób obrazowania, posługiwanie się hiperbolą, kontrastowa kolorystyka (czerwień, czerń), zdania wykrzyknikowe („poetyka krzyku”). Tekst jest przepełniony figurami stylistycznymi oraz słownictwem nacechowanym emocjonalnie. Wy-r stąpiły apostrofy (O, Boże!, Kyrie ekjson!), metafory (grzech krwią czarną duszę plami), obrazowe epitety (ciemna bezdeń), oksymorony (blask ściemnieje), hiperbole (miliardy krzyży), paralelizmy składniowe t (Płaczów i jęków słuchasz nie słyszącym uchem/i sądzisz! Kyńe elejsonlfNa mękę wieków patrzysz nie i    widzącym okiem/i sądzisz! Kyńe elejson!) oraz anafory. Utwór ma charakter niezwykle dynamiczny dzięki

; nagromadzeniu czasowników i przymiotników. Słownictwo podniosłe (mrok nicości) miesza się z poto-f cznym (trupi tłuszcz). Poeta posługuje się estetyką brzydoty. Pojawiły się symbole biblijne i motywy [ mitologiczne. Styl utworu jest profetyczny, obrazowanie wizyjne.

i Hymn wzorowany jest na formie pieśni religijnej (ośmiosylabowe wersy o muzycznym charakterze, błagalne zwroty modlitewne, rozeznanie winy i kary). Ale tradycyjny wzorzec, o regularnej budowie, Kasprowicz potraktował w sposób awangardowy. Stworzył utwór niejednolity pod względem miary wiersza: początkowo sylabotoniczny (realizujący zasady regularnego systemu weryfikacyjnego), następnie zmienia się w wolny (jego budowa nie opiera się na zgodności liczby sylab, stóp, zestrojów akcentowych w wersie), niekiedy pozostając w systemie tonicznym (jednakowa liczba zestrojów akcentowych w każdym wersie, ale ich rozkład nie jest stały). Taka różnorodność wersyfikacji daje możliwość swobodnego operowania poziomem emocji.

Konteksty i nawiązania

Utwór nawiązuje do Apokalipsy św. Jana oraz psalmów błagalnych. Opisane scen zagłady przypominają średniowieczne i barokowe obrazy oraz wędrówkę Dantego po piekle w „Boskiej komedii” Dantego. Podobne wizje wprowadza Kasprowicz również w innych swoich hymnach.

Postawa prometejska podmiotu lirycznego przypomina „Wielką Improwizację” z III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza. Współczesne wiersze wprowadzające motyw końca świata to m.in. „Sąd Ostateczny” Jana Lechonia, „U wrót doliny” Zbigniewa Herberta i „Piosenka o końcu świata” Czesława Miłosza.

„Dies irae” Kasprowicza odwołuje się bezpośrednio do średniowiecznego hymnu mszalnego o tym samym tytule, przypisywanego Tomaszowi z Celano, śpiewanego w Dzień Zaduszny

Podstawowy kontekst filozoficzny to pytanie o źródło (pochodzenie) zła w świecie (św. Augustyn: | Unde malum?).

W

Jan Kasprowicz

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Biogram autora — patrz s. 283.

Geneza utworu

Wiersz pochodzi z tomu „Krzak dzikiej róży”, który wydano we Lwowie w 1898 roku.

Znaczenie utworu

Wiersz jest jednym z najwybitniejszych utworów utrzymanych w poetyce symbolizmu w poezji polskiej. Stanowi również wyraz charakterystycznej dla pisarzy Młodej Polski fascynacji przyrodą tatrzańską.

Analiza i interpretacja

♦ Kto mówi? Podmiotem lirycznym wiersza jest obserwator tatrzańskiej przyrody, filozof, który obserwując roślinność wysokogórską, dochodzi do egzystencjalnych wniosków.

285