lektury j polski2

Chłopi (tom I — Jesień)

Władysław Stanisław Reymon

Znaczenie utworu    ^j

Powieść została uhonorowana Nagrodą Nobla w 1924 roku. Opisuje panoramiczny i uniwersalny obrai polskiej wsi w II połowie XIX wieku.    \

Gatunek literacki: powieść modernistyczna, utwór ma też cechy epopei.    ]

Cechy gatunku widoczne w utworze    j

Cechy „Chłopów” jako powieści to wielowątkowość, duża liczba bohaterów, obecność narratora, fabułj i świata przedstawionego. Utwór jest utrzymany głównie w konwencji realizmu, ale posiada też cechj właściwe powieści modernistycznej, tzn. są w niej obecne charakterystyczne dla tej epoki kierunki literackie: naturalizm, symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm.

Cechy epopei to ukazanie bohaterów (zbiorowość chłopska) na tle ważnych wydarzeń (przemiany społeczne, budzenie się wśród mieszkańców wsi świadomości narodowej), występuje dwupłaszczyzno-wość świata przedstawionego (płaszczyzna realistyczna i mityczna), bohaterowie zostali ukazani w sposób heroiczny (np. Boryna, Hanka), w powieści mamy też do czynienia z naśladowaniem cech stylistycznych właściwych epopei, takich jak: szczegółowość opisu, patos, opisy pełniące funkcję retardacji (czyli celowego spowolnienia tempa akcji), elementy fantastyki ludowej, obecność realistycznego narratora.

Kompozycja utworu

Powieść nazywamy tetralogią, gdyż składa się z czterech części: Jesień, Zima, Wiosna, Lato. Jak podaje badacz utworu Kazimierz Wyka, jest zbudowana wokół czterech porządków: fabularnego (wyróżniamy w nim kilka planów — dzieje rodziny Borynów, życie mieszkańców Lipiec), egzystencjalnego (porządek żyda ludzkiego wyznaczony narodzinami i śmierdą), obyczajowo-obrzędowo-liturgicznego oraz prac ludzkich nierozerwalnie sprzęgniętych z przyrodą. Dwa pierwsze mają charakter linearny, a dwa pozostałe cykliczny, sugerujący wieczny powrót Swoistą ramę kompozycyjną tworzą: scena początkowa, w której stara Agata wyrusza jak co roku na żebry oraz scena końcowa, w której przychodzi do wsi stary dziad. Całość rozpoczyna się słowami Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, a kończy Ostańcie z Bogiem, ludzie kochane.    i

Czas i miejsce akcji    j

W planie realistycznym akcja „Chłopów” toczy się we wsi łowickiej Lipce (niektóre sceny — w pobliskim miasteczku, Tymowie), od września do lipca na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku. Świadczy o tym np. powrót parobka Boryny Pietrka, który był w rosyjskim wojsku i wspomina udział w wojnie rosyjsko-tureckiej 1877-1878 czy też powrót ze zsyłki na Sybir Jacka, prawdopodobnie na skutek wielkiej amnestii z okazji koronacji Aleksandra III w 1883 roku. Jednak te szczegóły nie mają istotnego znaczenia w utworze, gdyż autor pragnie osiągnąć wrażenie osadzenia akcji w czasie i miejscu uniwersalnym. Taki zabieg sprawia, że powieść staje się podobna do mitu. Lipce są więc przykładem każdej wsi, która dla jej mieszkańców jest mitycznym „środkiem świata” dzieli przestrzeń na znaną i obcą. Także akcja rozgrywa się w uniwersalnym czasie, który możemy określić jako „bezczas historyczny” (jedynym niewspomina-nym w utworze świętem jest Nowy Rok!).

Bohaterowie

Podział według struktury społecznej. Mieszkańcy wsi tworzą społeczeństwo wewnętrznie bardzo zhierarchizowane. Pozycję społeczną wyznaczają: przede wszystkim ziemia, posiadanie poza ziemią innych źródeł dochodów (np. kowal), wiek (starzy muszą bronić swojej pozycji przed dziećmi), wiedza (np. Roch, kowal, proboszcz rozumieją wiadomości przychodzące ze świata i tłumaczą je innym, Jambroży zna się na leczeniu) oraz osobowość (np. z Jagustynką, mimo że jest biedna, ludzie się liczą, bo ma ostry język).

Na szczycie wiejskiej drabiny społecznej znajdują się: proboszcz, organista, wójt, kleryk Jaś. Bardzo ważni są tęż najbogatsi gospodarze, wśród których prym wiedzie stary Boryna. Jego pozycję częściowo odziedziczy syn Antek. Do średniozamożnych chłopów należą: rodzina Jagny, czyli Paczesiowie; kowal

288