n (137)

220

Stwierdzenie wzajemności nie jest zasadniczo uważane za warunek zawieszający stosowania przywilejów z jednym wszakże wyjątkiem: przywilejów podatkowych i celnych. Znaczna część przepisów fiskalnych, wydawanych w połowie XVIII w.⁷⁸, wprowadza przywileje dla dyplomatów pod takim właśnie warunkiem. Uzależnienie ulg celnych i podatkowych od wzajemności przewiduje np. rezolucja Stanów Holandii z 28 czerwca 1749 roku⁷⁹. „Ścisłą wzajemność” zakłada analogiczna rezolucja saska z 26 stycznia 1748 roku⁸⁰. W r. 1747 zaś deklaracja carycy Elżbiety uzasadnia zniesienie przywilejów celnych obcych dyplomatów okolicznością, że nie stwierdzono, aby przywileje takie przysługiwały za granicą dyplomatom rosyjskim. Za to w r. 1762 nota okrężna Piotra III wprowadziła powtórnie pewne przywileje celne dla dyplomatów akredytowanych w Petersburgu, ale z zastrzeżeniem, że tak samo będą traktowani dyplomaci rosyjscy w odnośnych innych krajach⁸¹.

CZY I JAK SIĘ ZRZEC?

W omawianym okresie nie spotyka się niemal przykładów, aby poseł zrzekł się immunitetu⁸². Toteż i w nauce mało kto się nad tym zastanawia.

Istniejący szczupły materiał dotyczy z reguły nie samego posła, lecz członków jego orszaku. Immunitetu w takim wypadku zrzeka się nie zainteresowany, lecz

r. 1512 łucznik z orszaku posła francuskiego de La Trćmoille znieważył herb

oseł zgodził się, aby osądzili go Szwajcarzy, choć wiedział, że wymiar kary będzie bardzo surowy⁸³. Za to gdy w r. 1609 kapelana ambasady hiszpańskiej oskarżono o kolportowanie broszury zniesławiającej tak królową Elżbietę, jak Jakuba I, ambasador przystał na rewizję kwatery kapelana i przesłuchanie go, ale z zastrzeżeniem, że życiu jego nic zagrozi niebezpieczeństwo. Za to zwolnił ze służby współwinnego portiera, wystawiając go całkowicie na konsekwencje przewidziane miejscowym prawem. W Wenecji w r. 1611 ambasador angielski uzyskał wprawdzie wypuszczenie z aresztu swego nauczyciela języków, Giacoma Castelvetre, ale potem oświadczył, że nie będzie go osłaniać; niewiele mu to zaszkodziło, bo Castelvetre zaraz po zwolnieniu wyjechał. Także w r. 1637 ambasador Feilding zgodził się na poddanie sługi jurysdykcji władz weneckich. Uczestnicy kongresu westfalskiego ustalili zgodnie, że będą bezzwłocznie zwalniać osoby ze swej służby winne udziału w bójkach i zwadach, poddając je przez to samo jurysdykcji miejscowych władz⁸⁴.

Nauka mogła więc rozporządzać pewnym materiałem z praktyki, choć nic zawsze się nań powołuje. Grocjusz powiada po prostu, że immunitet świty „ma charakter tylko dodatkowy i w konsekwencji sięga tylko tak daleko, jak to poseł uzna za stosowne. Jeżeli zatem osoby z orszaku dopuszczą się cięższego przestępstwa, można

^7t Zob. wyżej, s. 193 n. ⁷⁹ (G. F.) Martens AGV, I, 351.

•° Tamże, 377.    •* Tamże, 362 n.

” Adair, 101, w praktyce angielskiej XVI i XVII w. nie znalazł ani jednego takiego wypadku. •* Maulde, H, 42 n. Adair, 104 n. i 141 n

żądać od posła ich wydania”¹. Podobnie potem Rachel² oraz Bynkershoek, który wyraża zdanie, że przy dużej ilości służby będzie dla samego posła najwygodniej zgodzić się na poddanie jej miejscowej jurysdykcji³. Poglądy takie odpowiadały ówczesnej praktyce, gdyż stąd się wywodziły, że przecież wtedy poseł, a nie jego mocodawca, powoływał znaczną część orszaku, stosunek prawny łączył więc te osoby tylko z nim samym. Poseł nie miał zatem powodu, aby prosić swego władcę o zgodę na zrzeczenie się ich immunitetu. Inaczej w wypadku nielicznych wtedy osób, które byłyby zaangażowane przez tego władcę. Taką konkluzję można wysnuć z wywodu Bynkershoeka — jedynego, który zajmuje się tym nieco obszerniej. Wobec ubóstwa materiału z praktyki⁴ rozważania na temat zrzeczenia się imrauni-

Itetu samego posła mają charakter raczej hipotetyczny. Niewiele ich u autorów dawniejszych⁵. Problem budzi zaciekawienie dopiero późniejszej nauki. Mówi o nim : Wicquefort⁶, mówi szczególnie przekonywająco Bynkershoek. W zasadzie każdego

(przywileju można się zrzec, jednakże „nie ośmieliłbym się powiedzieć, że poseł bez zasięgnięcia opinii monarchy (inconsulto Principe) może zrzec się swojego prawa. \ Do czegóż bowiem służą przywileje posłów, jak nie do tego, aby oni sami byli swoim l monarchom najużyteczniejsi, powierzona im zaś misja w niczym nie doznała prze-\ szkód? Przywileje te zatem są bardziej sprawą monarchy niż samego posła”. Konkluzja brzmi, że w sprawach karnych w ogóle nie wolno posłowi zrzec się immunitetu, wolno — w razie zgody swego władcy — w sprawach cywilnych, ale tylko co do rozpoznania sprawy, nie zaś egzekucji, ta bowiem stanowiłaby przeszkodę w swobodnym pełnieniu misji⁷.

Nie odbiega od Bynkershoeka rozumowanie Vattela, aby jednak wykluczyć wszelką wątpliwość, odradza on dyplomacie występowanie w jakiejkolwiek sprawie karnej z oskarżeniem prywatnym. W zakresie zaś jurysdykcji cywilnej tylko za zgodą swego władcy może poseł zrzec się przywilejów, „opartych na prawach władcy, przyjętych dla jego korzyści, nie zaś dla korzyści ministra”⁸. Niemniej kategorycznie Real, który podkreśla, że zgoda władcy musi być wyraźna⁹. Restrykcji takiej nie

I wysuwa natomiast Martens⁹⁴.

Za to i Vattel, i Martens przyjmują domniemane zrzeczenie się immunitetu co do skarg wzajemnych, gdy poseł sam jest stroną skarżącą⁹⁵. Niektórzy szli już przed-

* /

1

   Grocjusz, n, XVIII, vra.

2

   Rachel, § LXXI.

3

   Bynkershoek, XX (398 n.).

4

   W przepisach pochodzących od cesarza Karola V spotykamy wyraźną wzmiankę, że ambasador nie może stawać przed sądem bez pozwolenia swego monarchy — (G. F.) Martens AGV, I, 370, pkt XV.

5

   Zob.jednak Ayrault OFI, I, IV, §§ 17 i 19; Kirchner, O, X; Marselacr, II, XLVI.

6

   Wicąuefort, I, XXVTO. ⁷ Bynkershoek, XXm (410 n.).

7

⁹² Vattel, IV, VHI, § 111.    ⁹⁵ Rćal, 146 n.

8

⁹⁴ (G. F.) Martens PDG, § 188, pkt 2.

9

⁹⁹ Vattel, jw.; Martens, jw., pkt 3.    . '