n (28)

ROZDZIAŁ IV

O PRAWIE LEGACII

Sappi_y che l'Ambasciatore i huomo, che rappre-senta appresso un Prencipe la persona d'un altro Prencipe.

(Tasso)

ECHO ŚREDNIOWIECZA

Prawo wysyłania i przyjmowania posłów (ius mittendi et excipiendi legatos), potem nazywane TTprawem Iegacji” (ius legationis), we wczesnym renesansie, jak w średniowieczu, rozciąga się bardzo szeroko. Przysługuje nie tyle „państwom” — jak je później miano rozumieć — co raczej różnego szczebla i rodzaju feudałom i korporacjom¹. Toteż jeszcze pod koniec XV w, spotykamy taką definicję: „Po-słem nazywa sie powszechnie każdego [spacja SN], kogo wysłał kto inny”¹.

Przemierzają wtedy Europę posłowie rozmaitych dygnitarzy i ciał zbiorowych kościelnych: papieża, biskupów, opatów, soborów, synodów, kapituł. Krążą posłowie cesarza, królów, książąt, nawet hrabiów i baronów; instytucji i korporacji, jak Sejm Rzeszy, jak prowincje i miasta. Wszystkich ich traktuje jako posłów akt pochodzący od cesarza Karola V², a faktyczne i prawne możliwości poszczególnych tych osób i ciał w korzystaniu z prawa Iegacji roztrząsa obszernie najgruntow-niejszy z wczesnych autorów Konrad Braun³. Zwięźle powtarza osnowę jego wywodów Przyłuski⁴. I trudno nieraz powiedzieć, na jakim szczeblu zatrzymuje się wtedy prawo Iegacji, skoro nawet posłom osób prywatnych nakłada się tylko takie ograniczenie, aby nie używali najwyższego tytułu poselskiego i nie oczekiwali należnych najwyższej grupie przywilejów⁶.

Jeszcze pod koniec XVI w. niemniej liberalny jest Gentilis. Żadnej z omawianych grup nie odmawia nawet najwyższej poselskiej rangi (legatus), a uwzględnia zarówno

a) posłujących między niezależnymi (monarchami i republikami), jak b) posłujących między zależnymi, jak wreszcie c) posłujących między niezależnymi a zależnymi⁵. Ani więc nie postuluje równorzędności stanowisk wysyłającego i przyjmującego misję, ani nie uważa, że korzystający z prawa Iegacji musi posiadać władzę, która nie uznaje czynnika nadrzędnego⁶.

PRZEMIANY CZYNNEGO PRAWA LEGACJI

Wypowiedzi takie w drugiej połowie XVI w. brzmią jednak anachronicznie, są echem oddalającego się średniowiecza. Toruje już sobie wtedy zwycięsko drogę nowożytna zasada suwerenności terytorialnej, zmierzająca do skupienia najwyższej władzy w ręku jednego naczelnego czynnika. Nie może to pozostać bez wpływu na podmiotowy zasięg prawa Iegacji. Nie dojdzie, co prawda, od razu do rozwiązania jednoznacznego. Skrzyżują się mianowicie — tak w praktyce, jak w doktrynie — dwie przeciwstawne koncepcje. Jedna obdarzy atrybutami suwerenności tylko władzę centralną. Druga podzieli te atrybuty między znaczniejszą ilość podmiotów. Wśród atrybutów suwerenności zaś nie ostatnią rolę odegra właśnie prawo Iegacji⁷.

Koncepcję pierwszą wysuwa przede wszystkim Francja⁸. Jeszcze pod koniec średniowiecza potężni feudąłowie, wyrastający nieraz nad głowę królowi, samodzielnie korzystali ł prawa legaęji. Do walki z nimi, dążącej do zastrzeżenia wyłącznie królowi prawa wysyłania poselstw, wystąpił Ludwik XI i dopiął na ogół celu. Jedynie Burgundia pozostała jeszcze na pewien czas samodzielnym ośrodkiem działalności dyplomatycznej, aż póki jej dziedzictwo nie przeszło w ręce Habsburgów.

Polityka królów Francji, zmierzająca do ograniczenia zasięgu prawa Iegacji, znalazła odzwierciedlenie w wypowiedziach przede wszystkim nauki francuskiej, ale też poważnej części nauki innych krajów.

Ayrault powiada, że osoby wysłane przez tego, kto pie^ mając najwyższej władzy „nie posiada prawa Iegacji”, nie mogą uchodzić za posłów⁹. „Posłaniec” Tassa zaś poucza poetę, że „ambasador to człowiek, który reprezentuje osobę jednego monarchy przy drugim monarsze”¹².

Pasąuale, Włoch w służbie króla Francji, do jego też praktyki się odwołuje: „Jest prastarym zwyczajem krółów arcychrześcijańskich, że swoje poselstwa kierują tylko do tych, którzy dostojeństwem tytułu są im równi; takimi zaś są tylko

i

1

¹ Por. Hill, H, 3, 18; Ganshof, 119-120.    ¹ Villadiego, ze wstępu.

2

   Art. Xm-XTV tego aktu — zob. Rćal, 136-137.

3

   Brunus, I, passim. ⁹ Przyłuski, f. 838 n.

4

⁶ Tak Yilladiego, n, kw. V. 15-16; podobnie Przyłuski, jw.

5

   Gentilis, I, 4.

6

   Na modłę średni o wieczną (por. wyżej s. 4) Gentiłis wywodzi nadal prawo Iegacji od poselstw sprawowanych z ramienia Boga przez aniołów i apostołów. Jako humanista upiększa jedynie ten wywód wzmianką o misjach Merkurego i Iris, posłów bóstw antycznych (I, 3).

7

* Bodin nie wymienia wprawdzie wyraźnie prawa Iegacji w swym katalogu znamion suwerenności (I, X), wywieść je można jednak tak z samej istoty tej koncepcji (władza ciągła i „absolutna” — I. VHD, jak z innych jej elementów, w szczególności z prawa „powoływanie głównych urzędników”. Zdania tego jest też np. Hill, II, 513 n.

8

Obszernie o tym Maulde, 163 n. ⁹ Ayrault RIP, Ul.

9

¹² Tasso, f. 30.