50903 IMG$28 (3)

Przedstawione (w rozdziałach IV, V i VI) formy pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie nie są oczywiście żadnym uniwersalnym środkiem zapobiegania trudnościom wychowawczym i ich przezwyciężania, są w zasadzie tylko pewnym życzeniem czy propozycją w wąskim znaczeniu tego słowa. Zakłada się bowiem, iż w wychowaniu nie są wskazane ani pożądane dezyderaty postępowania pedagogicznego obowiązujące na zasadzie niejako nieomylnej recepty. Nauczyciel ma sam decydować, które z przedstawianych fo<rm są słuszne, w jakim stopniu je zastosuje, co w nich zmieni lub ulepszy. Niebagatelnym czynnikiem decydującym o wykorzystaniu określonej formy pracy wychowawczej z uczniami trudnymi powinna być nade wszystko ich własna sytuacja, domagająca się zazwyczaj (zwielokrotnionych oddziaływań.

Warto również podkreślić, że żadna z zaproponowanych form nie działa automatycznie, tj. niezależnie od całego szeregu uwarunkowań. Najważniejszym z nich wydaje się osoba nauczyciela cieszącego się akceptacją uczniów nieprzystosowanych społecznie.

Książka adresowana jest w szczególności do nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych, w tym zwłaszcza wychowawców klas. Użyteczna może okazać się także dla pedagogów szkolnych oraz pracowników poradni wychowawczo-zawodowych zajmujących się uczniami trudnymi i współpracującymi ze szkołami, jak również dla wychowawców różnych placówek opiekuńczo-wychowawczych, zwłaszcza internatów i domów dziecka, gdzie niejednokrotnie można spotkać uczniów sprawiających trudności wychowawcze. Z pewnością korzystać z niej mogą też studenci pedagogiki i psychologii oraz kierunków nauczycielskich.

W tym miejscu pragnę najserdeczniej podziękować nauczycielom Szkoły Podstawowej nr 19 w Lublinie i pracownikom naukowo-dydaktycznym Zakładu Teorii Wychowania UMCS, którzy w latach 1975—1977 uczestniczyli w organizowaniu pracy wychowawczej z uczniami trudnymi, zgodnie z większością dezyderatów przedstawionych w książce.

Mieczysław Łobocki

I. PRZEJAWY

TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH

Sprawiane przez uczniów trudności wychowawcze nie zawsze są symptomem ich rzeczywistego nieprzystosowania się do warunków i wymagań życia szkolnego. Niejednokrotnie są po prostu efektem naturalnego rozwoju dzieci i młodzieży lub okoliczności i sytuacji, w jakich się aktualnie znajdują. Dlatego też warto przede wszystkim zapoznać się z ogólnym dorobkiem psychologii ' i pedagogiki w zakresie rozumienia trudności wychowawczych i ich przejawów, aby uniknąć przypisywania uczniom cech, których oni nie posiadają. Wiedza w tej dziedzinie umożliwia postawienie w miarę dokładnie diagnozy, co do rodzaju i nasilenia przejawianych przez uczniów trudności wychowawczych. Trafnie zaś postawiona diagnoza jest chyba niemal połową sukcesu w pracy z uczniami trudnymi. Jest niezbędna również w poszukiwaniu ich przyczyn. Toteż wie ulega wątpliwości, iż bliższa znajomość samego pojęcia i przejawów trudności wychowawczych może być pomocna w szczególności nauczycielom, którzy w każdej prawie klasie napotykają uczniów, których nie są w stanie zrozumieć i skutecznie im pomóc.

W rozdziale niniejszym omawiam kolejno pojęcia trudności wychowawczych, niektóre stanowiska wobec przejawów trudności i próby ich klasyfikacji, a ponadto charakteryzuję uczniów przesadnie biernych. i nadmiernie aktywnych oraz ukazuję ścisły związek między niepowodzeniami w nauce szkolnej uczniów, a stopniem nasilenia przejawów trudności wychowawczych.

9