n (44)

62

kto kieruje? początki ministerstw spraw zagranicznych

W miarę jak rozszerza się sieć stałych misji, coraz większej wagi nabiera zagadnienie, kto ma nimi kierowany

Posłowie byli w zasadzie osobistymi przedstawicielami monarchów, a w nielicznych wtedy republikach — naczelnych ciał kolegialnych. W ówczesnych monarchiach, przeważnie absolutnych, król jest twórcą polityki zagranicznej i kierownikiem dyplomacji, której orientacja i nasilenie od niego zależą⁹³. Niektórzy też monarchowie, w miarę swych ambicji i zainteresowań, istotnie osobiście kierują pracą swych posłów. Potrzebują oczywiście i oni aparatu pomocniczego, który jednak długo nie jest wyodrębniony i nie zawsze skupia się w jednym urzędzie.

Prowadzenie rokowań oraz korespondencji powierza król najczęściej kanclerzowi. Aktywność dyplomatyczna państwa zależy więc nieraz od indywidualności nie tylko królów, ale i kanclerzy. Już w pierwszej połowie XVI w. niektórzy z nich, jak Mikołaj Granvella za Karola V lub kardynał Wolsey za Henryka VIII, mogą uchodzić za prototyp przyszłych ministrów spraw zagranicznych. Chociaż kierowanie polityką zagraniczną nie jest jedyną funkcją kanclerzy, a rola ich w kształtowaniu tej polityki zależy od wpływu, jaki mają na swojego władcę, to w każdym razie ich urząd, który prowadzi oficjalną korespondencję zagraniczną, staje się zalążkiem ministerstwa spraw zagranicznych jako laboratorium stylu dyplomatycznego i szkoła kadr. W szeregu krajów kierownictwo spraw zagranicznych długo pozostaje integralną częścią urzędu kanclerskiego. Tak na wielu dworach niemieckich, poczynając od cesarskiego, gdzie rola kanclerza jako szefa dyplomacji osiąga apogeum pod koniec omawianego okresu, gdy godność tę piastuje Kaunitz czy później Metternich⁹⁴. Tak w Szwecji, gdzie przy początku XVII w. Axel Oxenstierna zorganizował kancelarię spraw zagranicznych jako część urzędu kanclerskiego⁹⁵.

Niektóre jednak funkcje, zwłaszcza ceremonialne, należą tradycyjnie do dostojników innych niż kanclerze, mianowicie do.marszałka, ministra dworu czy mistrza ceremonii, a niekiedy nadto specjalnego „opiekuna ambasadorów” {introducteur des ambassadeurs)⁹⁶.

Ale gdzie i kiedy powstało pierwsze ministerstwo spraw zagranicznych? Pierwszy odrębny urząd centralny, skupiający wszystkie funkcje związane z prowadzeniem oficjalnych stosunków międzynarodowych? Można by go oczekiwać tam, skąd zaczęły się krzewić stałe poselstwa. Tymczasem w renesansowych Włoszech⁹⁷: w Medio-

’* Niemniej, z klasyków dyplomacji pisze o nim szczegółowo tylko \Vicquefort, I. XVIII. Z nowszych autorów — zob. Nys DAP, 65 n.; Ganshof, 124 i 279 n.; Istorija dipłomatii, I, 238 n.

Tę rolę czynnika osobistego w kierowaniu ówczesną dyplomacją podkreślają np. Istorija dipłomatii, I, 238 n.; Zellcr, I, 201.

Rohdcn. passim, zwłaszcza 5. 16, 23, 234 n. ⁹⁵ Suede HAAE, 47 n.

^9r’ O tym ostatnim urzędzie zob. Flassan, IV, 397.

⁹' Mattingly, 74; Istorija dipłomatii, I, 239 n.; Marcsca, 14.

17. Nicholas Pcrrcnot Granvclla, kanclerz cesarza Karola V

TYCJAN