n (52)

ROZDZIAŁ VI

MIĘDZY WŁADCĄ WYSYŁAJĄCYM A PRZYJMUJĄCYM

Nćgocier sans cesse...

(Richclieu)

O FUNKCJACH POSŁA

Niełatwo określić wyczerpująco funkcje posła. Akty prawne zajmują się przede ►zystkim jego przywilejami albo ceremoniałem przyjęcia. Literatura omawia ponad-

obszemie przymioty posła, a właśnie funkcjom poświęca niewiele uwagi. Raczej ęc śledzenie praktyki, jakżeż rozrzuconej w przestrzeni i czasie, mogłoby prowa-ić do zestawienia funkcji, jakie sprawowali posłowie.

Najogólniej mówiąc, poseł miał wypełniać wszelkie zlecenia, jakie otrzymał od ^rojego władcy. Bywały one najrozmaitsze.

Na pierwszy plan wysuwała się wielka polityka. Obracała się ona od nicpamięt-ch czasów przede wszystkim wokół zagadnienia pokój czy wojna, zatem i funk-: posła dzielono początkowo, zgodnie z tradycją rzymską, na wojenne jjpokojo-

„Wojenne” funkcje posłów pojmowano zresztą bardzo rozmaicie. Mogły to być,

pierwsze, uroczyste czynności, początkowo na poły sakralne, połączone z wypo; adaniem wojny, a także oświadczenia składane nieprzyjacielowi już jy_tokn-4zia-1 wojennych. Powołany do nich był herold, uważany dawniej za szczególnego ro-ąju posła^{1 2}.

Ale „wojenne” funkcje posła bywały też nic czysto formalne. Wojnę uważano zcze za normalny, czasem nawet główny instrument polityki międzynarodowej³, seł był kółkiem w tym instrumencie. Zdarzało się, że przeciw pewnemu państwu / władcy montował sojusz, że w imieniu swego władcy groził wojną, że organizo-

wał spiski — ba, najmował morderców⁴. Przykłady,powierzania.posłom funkcji ^i^yanynh 7 wnjną są tak liczne, że trudno by było przytaczać nawet najważniejsze. Szwedzi tak dalece uważali za najistotniejsze właśnie „wojenne” funkcje posła, że po końcu wojny trzydziestoletniej zastanawiali się nad celowością utrzymania stałych poselstw⁵.

Funkcje posła bywały nawet ściśle wojskowe. Patkul jest przy Auguście II zarówno dyplomatycznym, jak wojskowym przedstawicielem Piotra Wielkiego⁴. W związku z poparciem udzielonym przy przedostatniej elekcji Leszczyńskiemu wojskową rolę odegrali aż dwaj dyplomacji francuscy: markiz de Monti, ambasador w Polsce, kierował obroną Gdańska, w którym schronił się Leszczyński⁵, a hrabia de Plćlo, ambasador w Danii, zginął prowadząc do szturmu posiłkowy oddział francuski⁶.

Jednakże wcześnie pojawia się akcentowanie pokojowych przede wszystkim funkcji posła. Już du Rosier uważa pobudzanie do wojen za misję, której ambasadorowi nie godzi się powierzać⁷. Dolet widzi w pośle głównie rzecznika pokoju, za najważniejszą jego funkcję poczytując jednanie swemu mocodawcy przyjaciół⁸. Dla Tassa ambasador to przede wszystkim „pojednawca przyjaźni między monarchami”⁹. Podobnie wybitni polscy pisarze: Przyłuski, a także Warszewicki, według którego „wszystkie w ogóle poselstwa mają wyznaczony sobie jeden i ten sam cel: godzenie wszystkich władców i troska o publiczny między wszystkimi spokój [tran-ąuillitas, nie pax]”¹⁰. Według Zufiigi sprawowanie ambasady to „sztuka utrzymania monarchów w przyjaźni”; toteż ambasador już od granicy powinien „wznosić gałązkę oliwną”¹¹. Nixdorff zagaja swój wywód słowami, że „przyjaźń [...] powinna być stawiana ponad wszystkim innym”¹², a Rachel tak syntetyzuje cele misji: „Posłowie wysyłani są z reguły albo aby nawiązali przyjaźń, albo aby już nawiązaną pewnymi uprzejmościami potwierdzili lub zachowali, albo wreszcie, aby wygasłą przywrócili”¹³.

.Skoro pokój i przyjaźń są zasadniczymi celami misji, tedy najważniejszą funkcją posła jest negocjowanie. Lapidarnie ujął to Richelieu, rzucając hasło „nieustannych rokowań”¹⁴, a późniejsi autorzy czynią z nich nieraz główny element tytułu książek poświęconych całokształtowi dyplomacji. Jeden z nich, Callieres, powiada, że „główne zadanie negocjatora polega na pracy nad połączeniem z swoim monarchą tego, do którego został wysłany”¹⁷, a zatem i jego misję nazywa „służbą na rzecz

1

Tak Przyłuski, f. 347 n.; Gentilis, I, 6; Krośnicki, teza 10; i w. in.

2

Tak np. Tasso, f. 29, lub (obszernie) Rachel, II, § 61. Zob. też Mauldc. I. 428 n

3

   Por. Zeller, U, 346.

4

⁴    Mauldc, n, 319 n., przyłączą za lata 1450-1 <24 31 włoskich instrukcji dla posłów, zwłaszcza

5

weneckich, które polecają zorganizować zabójstwo określonej osoby.

6

⁵    Suide HAAE, 73 n. ⁴ (Ch.) Martens CC, I, 398 n.

7

⁷    Tamże, 207 n.; (R.) Przeździecki DPCP, I, 247 n.

8

⁸    Zeller, II, 187 n. ⁷ Du Rosier, IV.

9

¹⁰ Dolet, I (87 n.).    “ Tasso, f. 28.

10

   Warszewicki, 60-61. Boczek JP, 213 n. i KW, 154, w podkreślaniu pokojowego celu misji

11

widzi szczególną cechę poglądów Przyłuskicgo i Warszewickiego. Nie byli oni jednak odosobnieni.

12

¹³    ZuAiga, f. 15^a n. ¹² Nucdorff, teza 2.

13

Rachel, D, § LXIH. ¹² Richelieu TP, 200.

14

¹⁷ Callićres (wyd. DO, I, 60.