n (71)

32. Antoni Augustyn Dcboli, chargć d’aflfaires, później minister pełnomocny króla Polski Stanisława Augusta przy carycy Rosji Katarzynie II

JÓZEF P1TSCHMANN?

którzy ministrowie. I tak krążyć będzie po Europie — obok misji oficjalnych — cała plejada dyplomatów tajnych⁷⁷.

Dylemat: uczciwość i przemilczenie, czy obłuda i kłamstwo nieraz wywoła u posła rozterkę. Wybrnąć z niej może tylko człowiek doświadczony, nie za młody, który niejedno już przeszedł i doznał niejednej przeciwności⁷⁸. Fredro chciałby ponadto „z wielu i rozlicznych przyczyn, aby nie wyprawiać w poselstwach ludzi świadomych najwyższych arkanów i sekretów Rzeczypospolitej”⁷⁹. Niezależnie więc od przymiotów posła, lepiej zabezpieczyć się na wszelki wypadek i przed jego ewentualną nielojalnością czy gadulstwem.

Wśród nie tyle już moralnych, co intelektualnych walorów posła na pierwszym miejscu bywą wymieniana wymowaA Orator to nie darmo jeden z tytułów posła. „Nie może być doskonałym amBSsatłórem, kto me jest dobrym mówcą” — powiada kategorycznie Tasso⁸⁰. Niektórzy udzielają szczegółowych wskazówek, jak należy mówić. „Średnim głosem, ze słodyczą, a bez arogancji” — poucza Du Rosier⁸¹. Fredro znów roztrząsa, czy lepiej mówić z pamięci, czy odczytywać przemówienie, widząc dobre strony każdej z tych technik: większy efekt mówionego, a bezpieczeństwo czytanego słowa⁸². Zuniga, który wymowie przyznaje naczelne miejsce wśród wszystkich przymiotów posła, ostrzega go zarazem, aby nie przemawiał tak, jak z katedry uniwersyteckiej, z ambony czy przed sądem⁸³. Wymowny ambasador powinien umieć zestroić w jedną całość różne elementy podobme, }ak-te-cxyni-kucharz, przyrządzając wyszukaną potrawę — powiada Tasso⁸⁴, a tego samego porównania używają po nim Warszewicki i Zufliga⁸⁵. Wtedy tylko zdoła poseł przekonać i zainteresować partnera, wzbudzić jego zaufanie, a nawet go oczarować.

Stąd też gratia — urok osobista — pojawia się również wśród zasadniczych przymiotów poSTa. Kiicliiiei uważa nSwet, że znaczy ona więcej niż wszystkie pozostałe⁸⁶. Warszewicki, wyrażając podobne zdanie, omawia przykłady, gdy porywczość i arogancja posła wręcz udaremniły osiągnięcie celu misji⁸⁷. Do przykładów tych: misji Oleśnickiego do Budapesztu, Hiszpana Diego Mendozy do Wenecji, miała wkrótce przybyć słynna potem na całą Europę sprawa Działyńskiego⁸⁸.

Ale gratia to więcej niż sam brak arogancji. To nadto umiejętność pozyskania sobie partnerów przez hojność⁸⁹, przez szanowanie miejscowego obyczaju⁹⁰. Niektórzy

⁷⁷    Zob. monografia Bourgeois, I-III.

⁷⁸    Tak np. Marsclaer, I, XXXII; Zufliga, II, f. 137^a

⁷⁹    Fredro SF, 113.    ⁸⁰ Tasso, f. 31»

⁸¹ Rosier, XII. ⁸⁷ Fredro VC, 431.

⁸³ Zufliga, I, f. 67 n. ⁸⁴ Tasso, f. 28.

⁸⁵    Warszewicki, 79; Zufliga, I, 14^a. Nie musieli jednak powtórzyć tego za Tassem, bo — jak ten przyznaje — porównanie to pochodzi nic od niego, lecz od Platona.

⁸⁶    Kjrchner, I, IV, § 238. Podobnie Nixdorff, teza 62.

⁸⁷    Warszewicki, 51-53.    ⁸⁸ Zob. niżej s.^37-138.

⁸⁹    Mówi o niej szereg autorów, np. Machiavelli MRG, 515; Dolct, I (86); Zufliga, II, f. 126*11.

⁹⁰    Sceptyczny co do tego Fredro SF, 123, powiada, że cudzych obyczajów nie należy ani chwalić, ani ganić, ani im się dziwić, a przestrzegać własnych.

8

S. E. Nahlik: Narodziny dyplomacji