Obraz3

Gdyby Benedict pozostawić mogła po sobie tylko jedną książkę - właśnie Wzory kultury, byłoby lo dostateczne dla utrwalenia śladu jej myśli w dorobku antropologii kultury i filozofii kultury. Natomiast to, co Benedict i Mead pozostawiły, pochopnie sięgając czasem zbyt blisko socjologii i polityki współczesnej kultury lat czterdziestych i pięćdziesiątych, nic ma takich zalet.

Autorka Wzorów kultury, Ruth Benedict, otworzyła swoją książkę, rozpoczynając ją tekstem indiańskiego przysłowia: „Na początku Bóg dał każdemu ludowi po kubku, aby pił z niego wodę życia”. To przysłowie Indian zamknął autor motta smutną konkluzją: „Nasz kubek został rozbity”.

Czytając Wzory kultury, można życzyć nam samym, w naszej epoce i w naszym typie kultury, aby mimo upływu lat nasz kubek kultury nie został rozbity w nadchodzącej epoce; abyśmy zachowali kształt naszej wspólnej kultur}', nawet jeśli przyszłość obiecuje nam nowe kształty i formy -jak to pisał niegdyś XIX-wieczny poeta. Abyśmy zachowali własny kształt, którym możemy się dzielić, naszą kulturę narodową; aby nasz kubek nigdy nie został całkowicie rozbity, nawet jeśli będziemy skłonni dopełniać go także innymi treściami i nowymi substancjami, idąc z rozwojem czasów i wpływami innych, pokrewnych kultur. Ale wciąż zachowując coś własnego i przechowanego z przeszłości zbiorowej.

Nawet „Ludy pierwotne” nie mogą całkowicie izolować się współcześnie od innych kultur i innych cywilizacji. Tym bardziej izolować się nie mogą rozwinięte kultury narodowe, integrujące się z innymi społeczeństwami. Choć i rozwinięte kultury narodowe tracą coś cennego, gdy porzucają bezpowrotnie przyswojone tradycją treści historii, dorobku sztuki, obyczaju, stylu działania. Globalizacja współczesna może selektywnie być pożyteczna w dziedzinie użytecznej praktyki technicznej, organizacyjnej, medycznej. Globalna jednolitość pragmatycznych rozwiązań stałaby się jednak jałowa i zubożona, gdyby kultury narodowe pozbawione zostały wszelkiej odrębności stylów i przywiązania do utrwalonych wzorów

uznawanych za dorobek wspólnych wartości. Gdyby global-ność i synkretyczna integracja bez granic nie zapewniła swoistych stylów dla odrębności kultur etnicznych lub narodowych.

O tych problemach między innymi traktuje książka Wzory kultury. Nie narzucając wskazań, nie usiłując żądać uniwersalnych reguł, wzory te sugerują jednak, co w niektórych kulturach, co w ich wzorach jest lepsze, bardziej ludzkie, co natomiast jest groźne, odrażające, niebezpieczne dla ludzkości w różnych fazach jej cywilizacyjnego rozwoju. Wzory czerpane z odległych epok mogą badaczowi służyć jako przykłady możliwych rozwiązań, czasami lepszych od współczesności, jako wzory regulacji ogólnoludzkich stosunków. Chociaż lepsze są bardziej praktyczne rozwiązania techniczne, skądinąd pragmatycznie użyteczne.

Ale w dobie globalnego praktycyzmu warto wybiec myślą ku innym wartościom, także cennym - na inny sposób, szukając togo, co nic tylko użyteczne, ale co własne, bliskie, wspólne. Nie należy odrzucać tego, co różnorodne i oryginalne w innych tradycjach. Wystrzegając się ksenofobii i nacjonalizmu, należy też wystrzegać się innej ksenofobii, która byłaby obcością i odrzuceniem tego, co własne.

Świat wspóczesny globalizuje się jak nigdy dawniej, a jego jednolitość przybiera zwłaszcza zespolenie w dziedzinie gospodarczej, organizacyjnej i politycznej. Powszechnej globalizacji patronują zwłaszcza Stany Zjednoczone Ameryki. Te procesy nie realizują się jednak bez wszelkich oporów. Samuel P. Huntington pisze o współczesnym zderzaniu cywilizacji, które wywołuje opory ze stron islamu, różnych ośrodków Azji, wciąż aktywnych wpływów komunizmu. Globalizacja amerykańskiego Zachodu zachowuje jednak wciąż wpływy przemożne. Nie są one jednak równic pewne i cenne we wszystkich dziedzinach, jak w tych. które realizują się w różnych działaniach kultury wielu narodów. (Samuel P. Huntington Zderzenie cywilizacji, wyd. polskie Warszawa 1997, Wydawnictwo Literackie MUZA SA).

53