Obraz9

Krzemionkowe

Tę grupę skał reprezentuje radiolaryt. Jest to skała zbudowana ze szkielecików jednokomórkowych zwierząt (promienice - łac. nazwa radiolariae), Skała ta jest na ogół zabarwiona związkami żelaza na kolor szary, czarny, czerwony lub zielony w różnych odcieniach. Charakteryzuje się gładkimi powierzchniami na przełamie. Jest to skała bardzo twarda, lecz stosunkowo krucha, na ogół w masywie skalnym silnie spękana. Radiolaryty występują lokalnie w Tatrach, Pieninach i Górach Świętokrzyskich. Radiolaryt jest skalą występującą w formie warstw.

Ropa naftowa i surowce bitumiczne

Są to skały, których głównymi składnikami są węglowodory. Przypuszcza się, że powstają one z miękkich części organizmów zwierzęcych w warun kach utrudnionego dostępu tlenu. Poza powszechnie znaną ropą naftową, która stanowi podstawowy surowiec przemysłu petrochemicznego, do tej grupy skał zalicza sięnp. wosk ziemny i asfalt,a także gaz ziemny.

Tradycyjnym regionem eksploatacji surowców bitumicznych i ropy w Polsce są okolice Jasła i Krosna.

4.5.3. Skały fitogeniczne

Węglanowe

Wapienie fitogeniczne są skałą stosunkowo rzadko występującą na terenie Polski. Są to na ogół pozostałości po niektórych morskich glonach, które mogły w swych tkankach gromadzić węglan wapnia. Struktura i tekstura takich wapieni, w których zachowują się wyraźne formy organiczne pozwalają je odróżnić od wapieni pochodzenia chemicznego.

Na Wyżynie Lubelskiej, gdzie pewna odmiana wapieni fitogenicznych (tzw. litotamniowe) występuje w rejonie Roztocza, są one wykorzystywane jako surowiec dla przemysłu wapienniczego.

Krzemionkowe

Skały organogeniczne krzemionkowe reprezentuje ziemia okrze m k o w a, zbudowana ze szkielecików jednokomórkowych roślin-okrzemc żyjących w wodach chłodnych mórz i jezior. Jest to skała barwy białej, lekka porowata, rozkruszająca się pod naciskiem palców. Na terenie Polski występną rzadko w postaci soczewek w utworach jeziornych z okresów glacjalnyt h, Diatomit różni się od ziemi okrzemkowej tylko większą zwięzłością. Występuj we fliszu karpackim. Skały te są wykorzystywane w przemyśle chemicznym.

Torfy i węgle

Skały należące do tej grupy powstają w wyniku zwęglania w różnym stop niu części roślinnych. Wszystkie te skały mogą być wykorzystywane jako surowce energetyczne.

Torf jest skałą składającą się z włóknistych części roślin bagiennych W różnym stopniu rozłożonych. Jego cechy mechaniczne, jak i zalety jako Mirowca energetycznego zależą od rodzaju roślin, z których jest zbudowany ora/ od stopnia rozłożenia tych części roślinnych. Posadowianie obiektów inżynierskich na torfach jest ze względu na ich dużą ściśliwość bardzo trudne. Na ogół przy występowaniu torfów w podłożu stosuje się ich wymianę lub fundamentowanie pośrednie (np. pale). Torfowiska występują w dolinach rzek I jezior na obszarze całej Polski. Szczególnie dużo torfów spotykamy na terenie Polski północnej w zagłębieniach moreny dennej, na niskich tarasach izccznych i w dolinach jezior.

Węgle brunatne

Ta odmiana węgli zbudowana jest przeważnie ze stosunkowo słabo zwęglonych drzew i torfów. Na ogół łatwo dostrzega się w nich charakterystyczną Włóknistą strukturę drewna lub zdolność do dzielenia się zwęglonych pni Wzdłuż powierzchni słojów. W warstwach węgla brunatnego można znaleźć również częściowo zwęglone szyszki i inne części drzew. Barwa węgli bru-nninych może być od czcrwonobrunatnej do prawie czarnej. Węgiel brunatny mnie zawierać do 70% czystego pierwiastka węgla.

Obecność pokładów węgli brunatnych stwierdzono w utworach trzeciorzędowych w wielu rejonach Niżu Polskiego. Obecnie eksploatuje się węgiel hmnatny w zagłębiach: bełchatowskim, konińskim i turoszowskim.

Węgle kamienne

Skały te są najbogatszą w czysty węgiel odmianą naturalnego paliwa stałego, Składają się z silnie zwęglonych (przemacerowanych) części roślin drzewiastych. Można w nich spotkać odciski liści lub kory tych roślin. Barwa skały ■ reguły czarna. Najbogatsza w czysty węgiel odmiana węgla to antracyt, Który może zawierać do 95% czystego pierwiastka węgla.

Tradycyjnymi okręgami górnictwa węglowego w Polsce są Zagłębie Górnośląskie oraz Zagłębie Dolnośląskie (okolice Wałbrzycha).

W I .ubelskim Zagłębiu Węglowym istnieje tylko jedna kopalnia („Bogdanka”) W Łęcznej.

Nuprnpele

Osady jeziorne, składające się z gnijących części roślin z domieszką sub-■micji ilastej i węglanu wapnia. Jest to galaretowata masa wykazująca niekie-d\ po stwardnieniu cienkie warstwowanie. Sapropel jest skałą barwy ciemnej Bjri|/owoszarej, brunatnej lub czarnej).

( 7ęsto spotykaną odmianą sapropelu jest g y t i a - osad zawierający rozpoznawalne części roślinne, głównie planktonu. Innym rodzajem sapropelu MM d y , złożone z koloidalnych produktów rozpadu roślin.

S.ipropelc występują w utworach czwartorzędowych Niżu Polskiego. Jako podłoże budowlane są zdecydowanie niekorzystne.

59