Obraz0 3

Rozdział 14. Legitymizacja nierówności

18 lat i powyżej. Opinie na temat zarobków otrzymano z odpowiedzi na następujące pytanie: .Będę czytał teraz nazwy różnych zawodów. Proszę podać w przybliżeniu wysokość miesięcznych zarobków, jakie - zdaniem Pana(i) -zwykle otrzymują ludzie wykonujący te zawody, a następnie zarobki, jakie -Pana(i) zdaniem powinni otrzymywać. Interesują nas typowi pracownicy, którzy wykształceniem i zdolnościami nie różnią się zbytnio od większości w tym samym zawodzie". Na etapie analiz dla każdego zawodu obliczona została średnia zarobków odnośnie do tego, jak „jest naprawdę" i jak .być powinno”. W tabeli 10 rozkłady średnich przedstawiłem w standaryzowanych jednostkach -tak więc dane te należy interpretować w ten sposób, że (przykładowo) właściciele firm zatrudniający 100 pracowników powinni - w ocenie statystycznego Polaka - otrzymywać zarobki przekraczające średnią 3,15 razy, sprzątaczki powinny zarabiać 0,81 poniżej średniej itd.

Tabela 10. Znormalizowane średnie ocen wielkości zarobków (jakie są) i za robków postulowanych (jakie być powinny) (dane z 1991 roku)

	Znormalizowane średnie
Zawody	oceny zarobków	postulatów zarobkowych
Profesor uniwersytetu	-0,12	0,21
Minister	0,74	0,77
Lekarz przyjmujący prywatnie	0,20	0,17
Lekarz w szpitalu państwowym	-0,41	-0,22
Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego	0,61	0.59
Nauczyciel	-0,56	-0,53
Właściciel firmy zatrudniający 100 pracowników	3,20	3.15
Księgowy w banku	-0,39	-0,43
Urzędnik	-0,50	-0,57
Właściciel sklepu	0,27	0,13
Murarz	-0,52	-0,49
Robotnik rolny	-0,59	-0,56
Sekretarka	-0,61	-0,74
Robotnik niewykwalifikowany	-0,62	-0,67
Sprzątaczka	-0,69	-0.81

Dane te ukazują zaskakującą zbieżność między dochodami, jakie być powinny, i jakie naprawdę są-w opinii ogółu. Jeżeli chodzi o hierarchię sprawiedliwych zarobków, statystyczny Polak uważał, że na najwyższe dochody zasługuje właściciel zakładu zatrudniającego stu pracowników. Oddzielał go spory dystans od następnych z kolei przedstawicieli władzy - ministra w rządzie i dyrektora wielkiego przedsiębiorstwa w sektorze publicznym. Dopiero za nimi, w pobliżu właści-212 cielą małego sklepu, lokowały się zawody inteligenckie (profesor i lekarz), poni-

żej zaś kadry urzędnicze przemieszane z nauczycielami, robotnikami i niewykwalifikowanymi pracownikami fizycznymi.

Owe ilustracje empiryczne

Hierarchia ta pokrywała się niemal z hierarchiązarobków deklarowanych jako rzeczywiste, zamieszczoną w pierwszej kolumnie tabeli 10. Wielkość współczynnika korelacji między tymi hierarchiami wynosi 0,99, Ten znaczący wynik jest wypadkową wielu czynników; godne podkreślenia są dwa, które decydują o sile tej zależności. Pierwszy z nich dotyczy wysokiej pozycji wielkiego biznesu. Elita biznesu nie ma dobrych notowań w Polsce. Podejrzewa się ją o przestępstwa podatkowe, nieuczciwe zyski, związki z mafią, korumpowanie polityków, a poza tym wielkie dochody są przedmiotem zazdrości. Okazuje się jednak, że negatywny stosunek do ludzi biznesu nie wyklucza legitymizacji ich bogactw. Drugi aspekt sprawiedliwej dystrybucji dotyczy zawodów inteligenckich. Stereotypowy pogląd mówi o ich niedopłacaniu, jeżeli wziąć pod uwagę wysoki poziom wykształcenia, prestiż, profesjonalizm i wkład przedstawicieli tej kategorii w dobro ogółu. Inteligencja odwołuje się do sprawiedliwości społecznej i powszechnych odczuć, ale-jak widać-lekarze i profesorowie nie należą do kategorii, którym „powinny’ przysługiwać wysokie zarobki. Opinia społeczna sytuuje ich nieco powyżej średniej, ale poniżej reprezentantów biznesu. Jeżeli wierzyć przedstawionym tu faktom, w świadomości społecznej istnieje skrystalizowany zespół norm sprawiedliwego wynagradzania, wyrażający przyzwolenie na istniejące nierówności i zasady podziału.

14.4.2. Aspiracje zarobkowe

Drugim aspektem norm sprawiedliwej dystrybucji są aspiracje dotyczące własnego poziomu dochodów. Dochody stanowią stały punkt odniesienia w ocenie pozycji społecznej. Ludzie traktują je jako podstawowe kryterium osiągnięć, świadectwo zaradności i potwierdzenie słuszności realizowanej strategii życiowej. Dostarczają one satysfakcji i są podstawowyn środkiem zaspokajania potrzeb ma-terialno-bytowych. Z kolei negatywne opinie o własnych dochodach są źródłem niezadowolenia, obniżają samoocenę i poczucie własnej wartości. Co istotniejsze, stosunek do własnych dochodów uzewnętrznia się w zachowaniach zbiorowych - postawy wyrażające zadowolenie sprzyjają legitymizacji status quo, natomiast negatywne oceny są źródłem radykalizacji nastrojów. Aspiracje dotyczące dochodów są parametrem określającym stan napięć społecznych i stabilności systemu.

Rezultaty dotychczasowych badań dowodzą, że we wszystkich badanych społeczeństwach zdecydowana większość ludzi traktuje swoje dochody jako zbyt niskie i formułuje aspiracje finansowe przewyższające poziom faktyczny. Wynika z nich także, że aspiracje zarobkowe jednostek podporządkowane są pewnej normie określającej, jakie kwoty uznaje się za sprawiedliwy ekiwalent wykonywanej pracy zawodowej, potrzeb egzystencjalnych i innych czynników. Norma ta polega na relatywizowaniu postulowanych dla siebie kwot do faktycznie uzyskiwanych dochodów. Analizując zjawiska kształtujące poziom tych aspiracji stwierdzono. że najsilniejszym ich wyznacznikiem były rzeczywiste dochody. W Stanach Zjednoczonych wartość współczynnika korelaq'i między poziomem aspiracji 213