Obraz1 3

Rozdział 14. Legitymizacja nierówności

i rzeczywistych dochodów (chodziło tam o dochody rodzin) wyniosła 0,88 (She-pelak, Alwin 1987), w Polsce 0,79 (Szafnicki 1973: 54), a między aspiracjami zarobkowymi i poziomem rzeczywistych zarobków - 0,71 (Domański 1992). Wynikają z tego dwa ważne wnioski; po pierwsze, aspiracje rosną ze wzrostem wynagrodzeń; po drugie, ludzie o stosunkowo niskich dochodach nie wysuwają nadmiernie wysokich postulatów dotyczących ich wzrostu. Przeciwnie, ich aspiracje są relatywizowane do uzyskiwanych dochodów.

Dla zilustrowania tej prawidłowości sięgnijmy do danych pochodzących z międzynarodowego surveyu zrealizowanego w ramach International Social Justice Project (Alwin i in. 1993). Objął on 12 społeczeństw (w tym również Polskę), a jego tematyka koncentrowała się wokół rozmaitych aspektów potocznie rozumianej sprawiedliwości społecznej. W każdym z krajów badania przeprowadzono na ogólnonarodowych próbach dorosłej ludności dobranych metodą losową. Respondentów proszono o podanie wielkości całkowitych dochodów gospodarstwa domowego uzyskanych w ciągu ostatniego miesiąca (lub roku), a następnie zadawano pytanie: Jakie dochody uważa Pan(i) za właściwe dla zaspokojenia potrzeb rodziny?’. Analogicznie proszono o podanie wielkości dochodów z pracy, a następnie: Jakie dochody powinno się Pana(i) zdaniem otrzywywać w zawodzie, który Pan(i). wykonuje?".

Wybrałem Stany Zjednoczone. W tabeli 11 zamieszczone są: a) średnie postulowanych zarobków, b) średnie stosunku tych kwot do rzeczywistych zarobków oraz c) średnie różnice między postulowanymi i rzeczywistymi zarobkami w kolejnych decylach zarobków - od najniższego do najwyższego decyla. Jak widać, w miarę przechodzenia w dół, do lepiej zarabiających kategorii, nadwyżka

Tabela 11. Średnie arytmetyczne zarobków, jakie „być powinny", ilorazu tych kwot i rzeczywistych zarobków oraz ich bezwzględnej różnicy w Stanach Zjednoczonych

Decyle zarobków (wartości przedziałów w tys. dolarów)	Zarobki, jakie „być powinny" (w tys. dolarów)	Zarobki „jakie być powinny"/zarobki rzeczywiste	Różnica między zarobkami, „jakie być powinny" a zarobkami rzeczywistymi (w tys. dolarów)
0-6,0	6.7	1,9	3,2
6,0-11,8	14,5	1,6	5.4
11,8-15,0	20,4	1,5	6,8
15,9-19,5	22,1	1.3	4,7
19,5-22,0	29,6	1,4	9.0
22,0-26,0	30,5	1.2	5,8
26,0-30,5	35,3	1.2	6.2
30,5-37,0	42,7	1.3	8,8
37,0-50,0	47,9	1.1	4,0
50,0-585,0	93,7	1.1	3.6

kwol postulowanych nad taktycznymi maleje. Jeżeli chodź! o wielkości hiźotc między tymi kwotami, to wprawdzie nie dokonuje się ich regularny spadek lub wzrost, postępujący ze zmianami rzeczywistych zarobków, niemniej jednak większa różnica występuje w kategoriach zarabiających najwyżej. Zwróćmy uwagę na konsekwencje realizacji tych postulatów z punktu widzenia globalnych nierówności dochodów. Mimo że aspiracje najlepiej zarabiających osób są relatywnie mniejsze, redystrybucja dochodów zgodna z aspiracjami ogółu nie doprowadziłaby do zmniejszenia zakresu rozpiętości w porównaniu ze stanem faktycznym. W istocie uległyby one nawet zwiększeniu.

Sformułowano kilka hipotez dotyczących przyczyn dostosowywania aspiracji do rzeczywistych dochodów. Niskie zarobki mogą wywoływać poczucie niższości, które rodzi potrzebę racjonalizacji, a więc usprawiedliwiania się z własnych niepowodzeń życiowych. Ludzie zaczynają wierzyć, że zasługują na niskie dochody, ponieważ nie mają żadnego tytułu do formułowania roszczeń na wysokim poziomie (Della Fave 1980). Z drugiej strony, wydaje się też naturalne, że ludzie

0    stosunkowo wysokich dochodach nie mają zamiaru rezygnować z uprzywilejowanej pozycji. Aspiracje ich nie schodzą poniżej pewnego poziomu i kształtują się powyżej rzeczywistego poziomu dochodów.

Analogiczne prawidłowości wystąpiły w innych krajach. Może to sugerować, że ludzie mają poczucie występowania zarówno pewnych nieprzekraczalnych barier. jak i niezbywalnych praw do posiadania określonych aspiracji. W klasach niższych zapobiega to wysuwaniu wygórowanych żądań dotyczących dochodów

1    kreuje mechanizm utrwalający nierówności dochodów postrzeganych jako stan, który jest zgodny z naturalnym porządkiem.

14.5. Streszczenie

Problematykę legitymizacji nierówności społecznych zwykło się rozpatrywać z kilku perspektyw: zagrożeń dla klasy rządzącej, legitymizacji nierówności przez członków klas niższych oraz akceptacji wyrażanej przez ogół. Zaproponowano wiele wyjaśnień kwestii, dlaczego klasy niższe nie wyrażają sprzeciwu. Postawy takie, jak utrzymują zwolennicy różnych teorii, mają źródło w dostosowywaniu poziomu aspiracji do faktycznego statusu jednostek. Mimo że członkowie klas niższych chcieliby żyć lepiej i uzyskiwać wyższe dochody, możliwości zaspokojenia tych oczekiwań są poza zasięgiem większości. Aspiracje klas niższych są umiarkowane, więc ich niezaspokojenie nie wywołuje nadmiaru frustracji i napięć.

Ograniczony charakter tych roszczeń może wynikać z braku wiedzy o rozmiarach kontrastów (klasy niższe nie uświadamiają sobie skali dystansu oddzielającego ich od elity bogactwa) i - jak wskazuje teoria grup odniesienia -może być konsekwencją braku bezpośrednich kontaktów między klasą niższą a kategoriami o wysokiej pozycji. Kategorie usytuowane na samym dole hierarchii społecznej nie widzą ludzi bogatych, dlatego ich bogactwo nie drażni i nie prowadzi do stresów.