Obraz9 (9)

Rozdział 14. Legitymizacja nierówności

daje o sobie znać przez zaangażowanie się w działalność związkową, co nie wyklucza deklarowania typowego do reprezentantów klas średnich poglądu, że działalność liderów związkowych jest zagrożeniem dla dobrobytu i istniejących struktur państwowych. Charakterystyczną cechą tych postaw bywa też połączenie elementów utopijnego myślenia z dostosowywaniem się do realistycznie ocenianych elementów egzystencjalnego kontekstu. Robotnicy brytyjscy odpowiadając na pytania dotyczące aspiracji zawodowych (zadawane w „otwartej" postaci), lokowali je na nierealistycznie wysokim poziomie, a równocześnie ograniczali zakres aspiracji w pytaniach zamkniętych.

3. Wiele napisano na temat radykalnej kontestacji nierówności społecznych, która jest trzecim syndromem wartości. W przeciwieństwie do postaw akceptacji status quo radykalizm to postawa sprzeciwu. W żadnym innym przypadku nie występuje tak ostro świadomość związku między upośledzeniem w dostępie do dóbr i barierami awansu a faktem nierówności społecznych, przybierających kształt spolaryzowanej struktury klasowejylak żywiołem dla rozwoju instrumentalnego kolektywizmu jest działalność związkowa i struktury lokalne, tak radykalizm uzyskuje dojrzałą postać w działalności politycznej na forum ogólnokrajowym. Jego naturalnym, instytucjonalnym kontekstem jest przynależność do partii lewicowych, dążących bądź do przebudowy stosunków społecznych, bądź też do całościowej zmiany systemu. Radykalny system wartości kształtuje świadomość klasową i daje poczucie dumy płynącej z przynależności do klasy robotniczej, której nie mają członkowie klas niższych deklarujący przyzwolenie dla istniejącego układu (zob. Marshall 1988).

Dwie ilustracje empiryczne

Zrelacjonuję wyniki dwóch badań. Nie dostarczają one bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, jakie zjawiska wpływają na legitymizację nierówności społecznych. niemniej jednak pozwalają ten fenomen zrozumieć. Obydwa wskazują na występowanie w świadomości społecznej określonych norm dotyczących zasad dystrybucji zarobków. Badania te dotyczyły tzw. sprawiedliwości dystrybucyjnej i mieściły się w nurcie analiz ilościowych o długiej tradycji, które w Polsce prowadzone są od lat pięćdziesiątych (Sarapata 1965; Della Fave 1980; Zaborowski 1988; Domański, Sawiński 1991 a; Kelley, Evans 1993; Domański, Dukaczewska 1996).

14.4.1. Norma sprawiedliwej dystrybucji

Wyniki badań nad sprawiedliwością dystrybucyjną dowodzą, że ludzie mają określone wyobrażenia na temat kształtu hierarchii zarobków. Potoczne wizje sprawiedliwego wynagradzania nie zmieniają się na przestrzeni kilkudziesięciu lat, co oznacza, że są one mocno utrwalone w świadomości jednostek.

Przedstawione poniżej dane pochodząz badania przeprowadzonego w 1991 210 roku. Próba, dobrana metodą losową, objęła 1894 dorosłych Polaków w wieku

Zarobki postulowano

Owe lustracje empiryczne

Księgowy w banku Murarz

Ocona zarobków

Właściciel firmy zatrudniający 100 pracowników

Minister

Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego

Profesor uniwersytetu

Lekarz przyjmujący prywanie

Właściciel sklepu

Lekarz w szpitalu państwowym

Nauczyciel Robotnik rolny Urzędnik

Robotnik

niewykwalifikowany

Sekretarka

Sprzątaczka

Rysunek 6. Średnia dla potocznych ocen wielkości zarobków i zarobków postulowanych dla wybranych kategorii (Polska 1991)

211