Obraz5

krzyczeli, milczał: milczeli, słyszał: słyszeli. W podanych przykładach a nie pochodzi z przegłosu lecz z rozwoju grup ce, ze, se, które już na gruncie prasłowiańskim przeszły w ća, za, śa (por. § 25). Samogłoska e po spółgłoskach ć, z, s przechodziła w języku prasłowiańskim w a zawsze, bez względu na jakość następnej spółgłoski. Dlatego uzasadnione fonetycznie byłyby nie tylko formy: krzyczał, milczał, słyszał ale również: krzyczali, milczali, slyszali (por. ros. krićdli, molćali, slysali). Formy oboczne: krzyczał : krzyczeli itp. pojawiają się analogicznie do: cierpiał : cierpieli, siedział : siedzieli, widział : widzieli, w których oboczność ‘e : 'a jest uzasadniona rozwojem fonetycznym - przegłosem, ponieważ zarówno 'e jak ‘a występuje tu po spółgłosce innej niż c, z, s.

Również formy oboczne: czas : wcześnie : wczesny zamiast: czas -wczaśnie - wczasny (bo ps. * ce ^ *ca) powstały analogicznie do: miara : miernie : mierny, wiara : wiernie : wierny itp.

W pewnych wypadkach następuje nieuzasadniony przegłos ‘e ^ ‘o przed spółgłoską inną niż przedniojęzykowa twarda:

a)    przed wargową: czop, dziób, dziobać, poziom, poziomka, ziomek (por. ziemia),

b)    przed welarną: ożóg, pożoga, świokier, wlokę.

Czasem dochodzi do wymiany ‘e b) : ‘o, mimo że normalnie e pochodzące z b nie ulega przegłosowi (por. § 42.4), np.:

a)    dzień : dnia (e ruchome z b) ; dzionek, wieś : wsi: wioska,

b)    kocioł, kozioł, osioł, por. kotła, kozła, osła. Ruchomość o dowodzi, że powstało ono w wyniku nieuzasadnionego przegłosu z

e (^ b) : ^ ko z bib : *kozbla^ kozieł : kozła ^ kozioł : kozła itp. Ruchome e przeszło tu w 'o, które zachowało „ruchomość”.

Literatura:

1.    KIGr: Rozdz. Fonetyka, § 21,22.

2.    Kon: s. 48—62.

3.    Kur: Cz. II, Rozdz. I, § 4, 5, s. 76—83

4.    Słoński: § 37, 38.

5.    Stieber: § 2, 4, 7.

6.    Wiecz: § 11, 12.

47