Obraz5

spowodowanych rozwojem fonetycznym. Najważniejszymi z nich było wzdłużenie zastępcze (por. § 34) oraz ściągnięcie dwóch samogłosek rozdzielonych pierwotnie przezy. Ściągnięcie takie mogło się dokonać między innymi:

1)    w różnych formach tzw. złożonej (zaimkowej) odmiany przymiotników (por. § 144), np.:

dobra-ja ^ dobra.    (-aja ^ -a)

dobro-je ^ dobre    (-oje ~ -e)

dobra-jego ^ dobrego    (-aje- ^ -e-)

2)    w niektórych formach zaimków dzierżawczych mój, twój, swój (por. § 138), np.:

mojej ^ mej (oje ^ e) twoje ^ twe

twojego ^ twego twojemu ^ twemu twojej ^ twej swojemu — swemu

moja ^ md    (oja ^ a)

twoja ^ twa swoja ^ swa

moje — me    (oje ^ e)

mojego ^ mego mojemu ^ memu

3) w formach czasu teraźniejszego niektórych czasowników (por. § 161, 162), np.:

delajesb ^ działasz (aje ^ d) umejesb ^ umiesz (eje ^ e)

4) w tematach bezokolicznika i czasu przeszłego niektórych czasowników (por. § 185), np.:

bojati sę ^ bojąc się ^ bać się    (oja ^ a)

xvejati sę ^ chwiejąc się ^ chwiać się (eja ^ a)

Długość samogłosek polskich miała więc trzy główne źródła. Były nimi:

1)    długość odziedziczona,

2)    wzdłużenie zastępcze,

3)    ściągnięcie grup samogłoskowych.

§ 61. Rozwój iloczasu samogłosek ustnych. Samogłoski długie i krótkie utrzymywały się w języku polskim mniej więcej do XVI w. Bezpośrednich dowodów na istnienie i zanik iloczasu dostarczają nam wypowiedzi reformatorów ortografii polskiej.

Pierwszy z nich, Jakub Parkoszowic w swoim traktacie o ortografii polskiej (por. § 17) stwierdza, że w języku polskim istnieją samogłoski długie i krótkie. Równocześnie zaleca, aby długość samogłosek oznaczać na piśmie podwojonymi literami, a więc np. długie a jak aa, długie e jak ee itd.

57