Obraz6

152 W. Kotarba

mogą być dokonane na wniosek zainteresowanego. Decyzje w sprawie licencji przymusowych podejmowane są w trybie postępowania spornego i podlegają kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego. Udzielenie licencji przymusowej przez Urząd Patentowy, może mieć miejsce w trzech przypadkach:

-    konieczności zapobiegania lub usuwania stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa,

-    konieczności eliminowania nadużywania praw wyłącznych, oraz

-    konieczności umożliwienia korzystania z prawa wyłącznego, które jest zależne od wcześniejszego prawa wyłącznego.

Udzielenie licencji przymusowej, gdy jest to konieczne dla zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia państwa, może zaistnieć przykładowo ze względu na zagrożenie interesów w dziedzinie obronności narodowej, porządku publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego.

Uprawniony z prawa wyłącznego nie może nadużywać tego prawa. Jeżeli zostanie stwierdzone, że patent na wynalazek, prawo ochronne na wzór użytkowy, prawo z rejestracji na topografię układu scalonego, prawo wyłączne na nową odmianę rośliny, są nadużywane w szczególności przez uniemożliwianie korzystania z chronionych rozwiązań przez osoby trzecie, jeżeli jest ono konieczne do zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, wówczas może być udzielona licencja przymusowa.

Zdarza się, że rozwiązania takie jak: wynalazki, wzory użytkowe i topografie układów scalonych, chronione prawami wyłącznymi, mogą być wykorzystywane tylko za zgodą właściciela wcześniejszych praw wyłącznych. Ma miejsce tu zależność od siebie udzielonych praw (patent zależny, zależne prawo ochronne na wzór użytkowy, zależne prawo z rejestracji topografii). Urząd patentowy nie udziela ochrony wprost na prawa wyłączne zależne, np. na patenty zależne. W postępowaniu administracyjnym przed Urzędem problem ten w ogóle nie występuje. Pojęcie prawa wyłącznego zależnego dotyczy funkcjonowania praw wyłącznych na rynku i sytuacji, w których możliwość korzystania z określonego prawa wyłącznego uwarunkowana jest koniecznością korzystania z innego prawa wyłącznego. Wtedy to może powstać konflikt interesów pomiędzy uprawnionymi.

Jeśli zdarzy się że wcześniejszy uprawniony uniemożliwia, nie godząc się na zawarcie umowy licencyjnej, korzystanie z prawa udzielonego później, wówczas może być zastosowany urzędowy przymus, w postaci udzielenia tzw. licencji przymusowej. Może to jednak nastąpić wyłącznie przy zachowaniu (i sprawdzeniu) ściśle określonych warunków. Po pierwsze, że faktycznie wcześniejszy uprawniony nie godzi się na udzielenie licencji, pomimo starań ze strony uprawnionego z późniejszego prawa wyłącznego. Po drugie, że rozwiązanie będące przedmiotem prawa zależnego, wprowadza istotny postęp techniczny o poważnym znaczeniu gospodarczym. Uprawniony z prawa wcześniejszego może żądać uzyskania licencji wzajemnej — od uprawnionego z prawa późniejszego. Określenie: istotny postęp techniczny o poważnym znaczeniu, ma podkreślać zaostrzenie warunków udzielania licencji przymusowej. Nie jest ono precyzyjne, co oznacza pozostawienie możliwości oceny w danej konkretnej sytuacji. Określenie to wprowadzono zgodnie z postanowieniami TRIPS¹⁶⁰. W przypadku wynalazku dotyczącego technologii półprzewodników, licencja przymusowa może być udzielona tylko dla przeciwdziałania praktykom bezzasadnie ograniczającym konkurencję.

Za wyjątkiem pierwszego z wymienionych przypadków, dotyczącego konieczności zapobiegania lub usuwania stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa, kiedy to niezbędne jest szybkie podjęcie działań z urzędu, w pozostałych przypadkach Urząd Patentowy może ogłosić o możliwości ubiegania się o licencję przymusową. Licencji takiej Urząd może udzielić również na wniosek osoby zainteresowanej, która wykaże, że czyniła w dobrej wierze starania o uzyskanie licencji. Ogłoszenie przez Urząd o możliwości ubiegania się o licencję przymusową zwalnia zainteresowanych, w okresie roku czasu od tego ogłoszenia, z potrzeby wykazywania wcześniejszych starań o uzyskanie licencji w zwykłym trybie. Przy udzielaniu licencji przymusowej istotnym elementem branym pod uwagę jest ocena sytuacji w zakresie poprawy i lepszego zaspokojenia potrzeb rynkowych, a także interes społeczny, tendencje do wyrównywania szans partnerów na rynku, itp.

¹⁶⁰ Przed wojną używano warunku: jeżeli wynalazek ma dla przemysłu znaczenie doniosłe. Patrz Ponikło A., Gutowski J., Polskie prawo patentowe. Komentarz, Warszawa 1935, s. 69.