Obraz9

§ 94. Przyczyny zmian w deklinacji rzeczowników. Najważniejszą funkcją języka jest funkcja komunikatywna. W komunikacji językowej zazwyczaj uczestniczą dwie strony: nadawca oraz odbiorca. Każdy język ulega przeobrażeniom, nieustannie zmienia się, rozwija. Ścierają się przy tym ze sobą dwie tendencje: a) tendencja do uproszczenia systemu będąca wyrazem interesów nadawcy komunikatu językowego oraz b) tendencja do uwydatniania opozycji będąca wyrazem interesów odbiorcy.

Nadawca dążąc do oszczędzania energii psychicznej i fizjologicznej stara się zastępować bardziej skomplikowane i dłuższe formy prostszymi i krótszymi. Odbiorca natomiast pragnie, aby komunikat językowy był jak najbardziej zrozumiały. Dlatego dopuszcza do uproszczenia wypowiedzi przez nadawcę tylko do takiej granicy, która nie grozi zakłóceniem komunikacji językowej. W przeciwnym wypadku odbiorca ingeruje w wypowiedź, powstrzymuje nadawcę, prosi go o wolniejsze, wyraźniejsze powtórzenie niezrozumiałych (zbyt uproszczonych) fragmentów tekstu.

Uproszczenie systemu ma więc swoje granice wyznaczone przez zrozumiałość wypowiedzi. W procesie ścierania się tych dwóch sprzecznych tendencji ostatecznie jednak stale zwyciężają tendencje uproszczeniowe zgodne z zasadą ekonomii językowej. Dzięki temu można zaobserwować uproszczenia w każdym dziale języka (por. np. w języku polskim zanik iloczasu, jerów i jat’, zanik liczby podwójnej, aorystów, imperfektu, odmiany rzeczownikowej przymiotników itd.), mimo pojawiających się niekiedy komplikacji (por. np. pojawienie się rodzaju męskoosobowego). Wymienione tendencje znalazły również odbicie w systemie fleksyjnym języków słowiańskich, doprowadzając w nim do wielu zmian.

§ 95. Zmiany na gruncie prasłowiańskim. Charakterystyczną cechąrozwoju deklinacji rzeczownikowej jest wzajemne mieszanie się pięciu pierwotnych typów deklinacyjnych. Wybitną rolę w tym procesie odegrała deklinacja dawnych tematów na -w-, która wykazała szczególną ekspansywność oddziałując od najdawniejszych czasów na inne deklinacje,

Do najdawniejszych, już prasłowiańskich zmian w zakresie deklinacji rzeczownikowej należy zaliczyć następujące:

1) Wprowadzenie końcówki M i B i.p,. -b z deklinacji dawnych tematów na -u- do odpowiednich przypadków dawnej deklinacji na -Ó-. W pie. formach M dom-u-s, sun-u-s i B dom-u-m, siin-u-m doszło do zaniku wygłosowych spółgłosek (por. § 22.1,91) oraz do przejścia -u ^ -b (por. § 20.5). Powstały w ten sposób formy M i B l.p. dom-b, syn-b. Natomiast w M-B rzeczowników dawnych tematów na -Ó- typu

81