Obraz 9 2

_c,._|a charytatywna opiekuńczość, cedowana na ,_nstv, *** ^Sl‘ , postać sprawiedliwości pojmowanej j_ako * P^uffoŁ"* upośledzonych, przywraca w »*£

cjalnc traktowan hasłach socjalizm.

Slouo przeciw złym. Do katalogów żądań pozy,_yw wobec wtadców rychło dochodzą wykazy uchybień .żachną a«nnvcl. Ostrzenia przed tym. ostatnim, mają rożną f_or Ł najprostszą można porownac do przekleństw, rzucanych na każdego, kto Się posunie do czynu zabronionego, na przykl_ad złamania umowy. Kultura ustna wypracowała tez narracyjną fb^ anatemy Przypowieść o złym księciu zanotowana w poi XV w., _afc odnoszona przez historyków do Henryka Brodatego lub Władysław, Laskonogiego. zawiera potępienie chciwości. Poddani pożyczyli od księcia dwa stogi zboża, ale gdy mu po zbiorach dwa zwrócili, on za-żądał jeszcze trzeciego. Taka niegodziwośe me mogła przejść płazem: trzeci stóg spalił się od pioruna...

Lecz aby lo się nic wydawało rzeczą przypadku. Pan Bóg pr/y tym spaleniu dokonał wielkiego cudu; jakkolwiek bowiem płonęło zboże ze słomą, jednak boczne drwa podtrzymujące stóg. tak samo i słomiany dach okrywający go [czyli to byl bróg), dzięki lasce Boga nic spłonęły, choć przecież stykały się ze zbożem. Gdy o tym doniesiono księciu, nie odczul skruchy z powodu tak oczywistej kary bo/ej. lecz odpowiedział: Chociaż to się stało, jednak z tego powodu nic nam nie przeszkodzi pohubć. {De duce floloniae cuius ocen i segetum ob iniuriurn. cpumi < ma populum suuni ethibuit. fulminati stint. Kodeks szczyrzycki. s. 344)

Ale i na podobnych zatwardzialców znajdowały się silniejsze metody. Polskojęzyczny Chorus rusticorwn w jezuickiej tragedii łacin-sklej Antitemiusz (s. 64-69. w. 826-997). który byl wydawany osobno

Z°‘j‘^men'^cMopski "^aP¹""'■ wytacza przeciw panom mnogie zarzuty pańszczyźnianych, z których niektóre brzmią znajomo:

źym-ć jak żywo. _{njc zborglJJ(}. _w ^

7 ^mu P°^ioz>« Pieniądze gotowe.

I mS¹¹ ^ * ^wieltim kłopotem.

Wjako zapłacisz mu potem. (882-885)

wymowę — ^{L Wym}'^ur7a sprawiedliwości, nawet ma ugodową

_no sic tedy frasujcm na pany.

O^ym od Boga rząd na nas podany. (988-989)

_ jednak niesie tak surowe oskarżenia i wygłasza je tak żarliwie nn .tr/ność nic ma innego wyjść,a jak skręcenie karku złemu panu’

» ^(,P‘^l ,_nłIll do aktu następnego słyszymy zapowiedź:

_T ju/ Pan okrutnego tyrana pogromił.

Wieść przychodzi pan szyje na przejażdżce zlomil. (998-999)

Wołania o pomstę cło nieba graniczą z przekleństwami, od _/aś niedaleka droga do zaklinania i czarostwa. Za prawdopo-h c należy uznać twierdzenie Keitha Thomasa, że fala wczesnono-^'itnycli polowań na czarownice była po części spowodowana lę-i ‘ta przed czarami lękiem autentycznym i uzasadnionym, biedni ynuiszali bowiem na bogatych pewne świadczenia pod groźbą rzutnia czarów, która mogła być jedynie implikowana w sugerowaniu,

£ się włada taką mocą.

Bardzo wczesnego przykładu literackiego dostarcza farsa niderlandzka sprzed 1400 roku, której pierwszy wydawca Hoffmann _n Fallcrsleben nadal niemiecki tytuł Dię Hexe (Czarownica). Dwie sąsiadki gadają o kłopotach: krowa Ludgardy „przestała dawać mleko, daje samą wodę", źle to/ / krową Matyldy: „od miesiąca nie mogę ubić ździebka masła". Podejrzewają o czary nowo przybyłą szynkarkę. Przekonawszy się podstępem o jej magicznych wtajemniczeniach, obijają ją. Taki koniec świadczy o wczesnej dacie powstania sztuki. Podobnie w polskich kazaniach z. ok. 1420 r. Bruckner (LR 1 87) wyczytał jedynie naśmiewanie się z ludzi korzystających z magii. JCarczmarki skarżą się: zepsuli mi szynk, nie piją u mnie. Idą takie do czarownicy: dobra babino, pouczcie mnie co robić, kupię wam za to buty i piwa nie pożałuję".

Diabolizacja czarów następowała dopiero w ciągu w. XV, a niepodzielnie zapanuje w XVI. Dziś, kiedy policja nie wszczyna nawęt śledztwa, gdy jakiegoś rolnika zrujnuje kradzież jego kolejnych frów. każda z osobna bowiem stanowi „mienie nieznacznej wartości , ttudno nam ocenić powagę zarzutu o spowodowanie np„ że krów \ po bieleniu się nie dają mleka. A było to jedno z oskarżeń, które dopro wadziły na stos Jadwigę Macową z Łapczycy (168^, sąd miejski w

113