Obraz82

Działanie to zazwyczaj nie opiera się na jakichś podstawach teoretycznych: fizycznych, g biologicznych, medycznych, stad uczeń, wykonując ćwiczenia gimnastyczne, uprawiając pewne dziedziny sportu czy biorąc udział w grach ruchowych, na ogół nie zdaje sobie sprawy z tego. po co I wykonuje dane ruchy, ani dlaczego te ruchy mają być takie a nic inne. nie uświadamia sobie też dlaczego taki a nie inny przebieg ma lekcja wychowania fizycznego. Nie potrafi przy tym - nie ' wiedząc nic o tych kwestiach przez cały czas pobytu w szkole-ułożyć sobie prostego, lecz względnie prawidłowego wzorca piętnastominutowych ćwiczeń na własny codzienny użytek (choćby chciał te ćwiczenia wykonywać), mimo iż jednym ze stale powtarzanych celów wychowania fizycznego jest „wdrożenie do stałego uprawiania gimnastyki, sportu i turystyki".

Tymczasem już w 1805 roku Jędrzej Śniadecki pisał w swej pracy ;

0    fizycznym wychowaniu dzieci o tym, że wychowanie fizyczne ma utwierdzić j

1    zabezpieczyć zdrowie, należałoby więc nazywać je raczej wychowaniem lekarskim. Powinno to wy chowanie doprowadzić człowieka do tego, „ażeby wszystkie .1 części jego ciała były foremne i mocne, wszystkie zmysły doskonałe, wszystkiej władze cielesne zupełne”⁸. Ten piękny cel wymaga, aby wychowanie fizyczne nie było oderwane od wychowania umysłowego i moralnego, lecz aby stanowiło! ich podstawę.

Podobnie szerokie zadanie stawiali przed wychowaniem fizycznym przed-1 stawiciele różnych systemów wychowawczych: E. Jaąues-Dalcroze, który łączył j gimnastykę z wychowaniem estetycznym, F.W.A. Froebel, który swoje gry j ruchowe wiązał z kształceniem matematyczno-przyrodniczym i językowym oraz wychowaniem estetycznym i religijnym, oraz S. Hessen, który w swych Podstawach pedagogiki twierdził wręcz, że wychowanie fizyczne nie jesta „niczym innym, jak połączeniem wychowania moralnego, artystycznego i nauko! wego w zastosowaniu do ciała, jako swego materiału” (1931, s. 391), nie mai bowiem żadnego rodzaju wychowania, który by nie zajmował się sprawann wychowania ciała. Zdaniem Hessena, kultury pedagogicznej nie może pedagoga ka uważać za cel samoistny, jeszcze bowiem Platon, który wysoko cenili gimnastykę, był zdania, że wówczas, gdy u zawodowego atlety wyradza się ona w kulturę mięśni, sprzyja wynaturzeniu człowieka.

Dodać trzeba, iż nasi teoretycy wychowania fizycznego, jak np. Eugeniusz Piasecki. Władysław Sikorski. Zygmunt Gilewicz. Madej Demel czy Roman Trześniowski. przestrzegają przed taką jednostronnością, szukając zarazem związków między kulturą fizyczną a wychowaniem! moralnym czy estetycznym. Dopiero jednak w latach sześćdziesiątych zaczął dochodzić do głosu pogląd domagający się gruntownej modernizacji wychowania fizycznego jako przedmiotu edukacji szkolnej. Reprezentuje go zwłaszcza Madej Demel. autor kilku publikacji na temat wychowania zdrowotnego (m.in. 1968).

O tym, jaka ma być treść wychowania zdrowotnego, powinien decydować zespół specjalistów, złożony z lekarzy, fizjologów, pedagogów, psychologów i teoretyków wychowania fizycznego, współpracujący z wybranymi szkołami i sprawdzający w nich doświadczalnie wartość nowych koncepcji programof wych. Punktem wyjścia i myślą przewodnią tego programu mogłoby być uświadamianie młodzieży, iż przyczynami złego stanu zdrowia ludzkiego i wszelkich chorób są sprzeczności, które powstają między człowiekiem a jego

S J. Śniadecki O fizycznym wychowaniu dzieci. Wrocław 1956. Ossolineum, s. 7.

środowiskiem biofizycznym i społecznym. Zdrowie, które zwykle pojmujemy jako stan równowagi fizjologicznej i psychicznej między organizmem człowieka a otaczającym go środowiskiem przyrodniczo-społecznym, jest czymś względnym. U rozwijającego się dziecka ta równowaga jest w pewnym sensie przewagą sił organizmu, organizm wszak nie tylko regeneruje zużywane siły, lecz musi także mieć możność normalnego wzrostu. W podeszłym znów wieku nikogo nie dziwi normalny niedobór sił oraz idące z nim w parze zmniejszenie odporności na wpływy zewnętrzne.

Systematyczne i wzmocnione argumentami naukowymi uświadamianie młodzieży tej naczelnej idei może ją przekonać o tym, że jednym z podstawowych warunków zapewniających tę równowagę jest pełnia sił fizycznych i psychicznych. Tę pełnię sił fizycznych zapewniają racjonalnie organizowane i wszechstronne ćwiczenia cielesne, obejmujące gimnastykę, sport, gry i zabawy, tańce i turystykę, wraz z odpowiednim wdrożeniem do stosowania zasad higieny w życiu codziennym. Jednocześnie niezbędne jest pewne minimum wykształcenia medycznego, obejmujące głównie zagadnienia profilaktyki. Jedną z jej postaci jest hartowanie organizmu w celu zwiększenia jego odporności. Harto wan iu, na które w dawnych czasach tak wielki kładziono nacisk, dziś wyraźnie przez higienistów nie docenianemu, należy się w wychowaniu zdrowotnym odpowiednie miejsce. Trudna to, lecz możliwa do realizacji sztuka wdrożenia młodzieży do tego, aby zdawała sobie sprawę, na czym polega hartowanie, jakie są sposoby hartowania, jakie skutki indywidualne i społeczne rozhartowania organizmu, spowodowanego nadmiarem wygód, przegrzewaniem, lenistwem, nadużywaniem jadła i napojów, paleniem papierosów, brakiem systematycznego kontaktu z przyroda, słońcem, wodą i czystym powietrzem.

Oprócz wymienionych czynników pełnię sił psychicznych zapewnia - poza dobrze pod względem wychowawczym zorganizowanym domem i środowiskiem -również dobra atmosfera w szkole, a głównie aktywna i twórcza, bogata w różne formy zdobywania wiedzy, przeżycia i działania praca szkolna uczniów. Dla zachowania tej pełni niezbędne jest poznanie zasad higieny psychicznej i ich praktyczne stosowanie.

Tak szeroko rozumiane wychowanie zdrowotne nie może być realizowane wyłącznie przez jeden przedmiot. W gruncie rzeczy powinno przenikać całą pracę dydaktyczno-wychowawczą szkoły. Wszakże główna jego część, zabezpieczająca „pełnię sił fizycznych", jest zadaniem przedmiotu zwanego wychowaniem zdrowotnym, obejmującego oddzielnie dotąd traktowane wychowanie fizyczne, higieniczne i ewentualnie wychowanie seksualne. Przedmiot len. jak każdy inny łączyłby poznanie z działaniem, a mianowicie poznanie praw rządzących organizmem ludzkim oraz jego stosunkiem do środowiska biofizycznego i społecznego - z działaniem obejmujący m gimnastykę. sport, gry ruchowe. ..medycynędnia codziennego" oraz wszelkie inne formy kultury fizycznej, mającej na celu harmonijny rozwój fizyczny i uodpornienie organizmu, a przez to przygotowanie młodego pokolenia do realizacji zadań indywidualnych i społecznych.

lYzy szczeble szkoły ogólnokształcącej

Stosunek do wszelkiego programu kształcenia, a więc i do programu naszkicowanego w poprzednim rozdziale, może być dwojaki: traktuje się go jako dogmat