Obraz71

dwnnjący typ podnęczmka dla wielo przedmiotów, w tym nawet w naucza* >■ jczyta polskiego, gdzie kilka wyspecjalizowanych podręczników powoduje swoistą deaMcgracjt treści, utrudniającą !ob wręcz uniemożliwiającą uczniom ogarnipcie całości lego przednooto;

Z' podręcznik systematyczny, który obejmuje uporządkowaną wiedze, w zasadzie odpowiadającą rocznemu programowi jakiegoś przedmiotu; podręcz-■dci lego typu obecnie spotyka się u nas nawet w szkole podstawowe). lecz terenem ich zastosowana jest z reguły^- liceum, studium korespondencyjne czy uczelnia wyższa. Na terenie wyższych uczelni występują dwa rodzaje podręcz-oka systematycznego. Jeden z nich. o charakterze kompendiom, obejmuje całokształt encyklopedycznie ujętej wiedzy^- z zakresu danej dyscypliny, drugi zawiera to. co jest najważniejsze dla danej gałęzi nauki, wraz z uwagami, jakie prace stadent ma dodatkowo przestudiować, aby pogłębić i rozszerzyć swe wiadomości;

3)    podręcznik do ćwiczeń i zajęć praktycznych, który może mieć charakter podręcznika zwanego, jak np. książki do ćwiczeń gramatycznych czy ortograficznych lub zbiory zadań matematycznych, fizycznych i chemicznych, czy podręcznika kartkowego, jak np. eksperymentalny podręcznik matematyki dla ldasy 02 szkoły podstawowej, opracowany ongiś przez Zofię Cydzik;

4)    podręcznik programowany, który może obejmować część rocznego kursu danego przedmiotu lob jego całość; ten nowy rodzaj podręcznika, znany od niedawna, szybko zdobył sobie prawo obywatelstwa, zwłaszcza w krajach anghnufcirh. Już obecnie można tam nabywać podręczniki wszystkich podstawowych przedmiotów ogólnokształcących, a także wielu przedmiotów obowiązujących w szkolnictwie zawodowym i na studiach wyższych, zaprogramowane sposobem liniowym, rozgałęzionym lab mieszanym.

fcBtaeĄTwirfl tż każdy z wymienionych <■ podręczników, różniąc się od poawulydl mtet t eaśdą, zarazem w pfeay sposób spełnia omówione poprzednio funkcje. Kąbadóq fuunpe przedstawia sic pod tym względem podręcznik uniwersalny, a obok niego- podręcznik do ćwiczeń. porfira* gdy w podręcznikach systematycznych i programowany ch wyraźny akcent kradzie się aa funkcję informacyjną.

Przechodząc dcnfryteńów doboru treści podręcznika, spróbujmy sobie uprzytomnić. że o tym. czy podręcznik jest wielostronny i pełnowartościowy, decyduje nie tylko jego przynależność do tej czy innej kategorii, lecz także merytoryczna strona jego treści. Tę stronę merytoryczną zwykło się określać ogólnikami w rodzaju „dokładność naukowa**, „obiektywność⁷*, systematyczność", „przy-stępność". „związek z życiem", „aktualność**, nie są to jednak określenia jednoznaczne i wystarczająco dożo mówiące o rzeczywistych kryteriach, jakim podporządkowano flub nie) treść podręcznika.

Juz Ingarden próbował to oktefik nieco ściślej, mówiąc mianowicie, iż podręcznik jato irsćąźfca. popularnonaukowa ma zawierać „wybór najważniejszych wiadomości, czy ii guumjcfc wyników hadaT. z tym. że wyniki te „uważane są w chwili pisania podręcznika zac

a> zadowalające odpowiedzi na pewne zagadnienia.

b) za praktycznie niewątpliwe, tzn. takie, które zostały przez wcumfćk wielokrotnie przedyskutowane t ostały się wobec zarzutów i wywoła, jakie przeciwko nim wytoczono”⁶.

Topierwsze kryterium pozwała ze stanowiska merytoryczny dyicyyfc wj nauki oceniać podręcznik, nie daje się jednak zastosować do dydaktyczne) analizy podręcznika, do oceny dydaktycznych walorów jego treści, Badań tego typa jest niewiele. O jednym z nich informuje moja książka (198>7b s. 226-231 j.

Badanie ». przeprowadzone w raka 1965, dotyczył^{1 2} anafay [.w wl! i_i iintSw ficeam oyAw bzdcacepr. bi«orii IHeratory. historii i biologii. Uwzględniono w ann dwa kryteria Mon teki podręcznika, a więc:

-    analizę zdań zawartych w podręczniku, przy czym wyróżniano ²Aawa opisowe, wyjaśniające, oceniające i normatywne,

-    stosunek podręcznika do programu nauczania

A oto przykład zdań:

Zdanie opisowe (historia literatury): „Filomaci utrzymywali    z orga-

śscjmi spiskowymi w Królestwie i organizacjami spiskowym² w Rosji, z przyszłymi dekabrystami”. Zdanie wyjaśniające Odsłona}: .Wzrost poziomo handlu i rzemiosła oraz rozwój samorządowej administracji i sądownictwa zrodziły potrzebę łudzi wykształconych, ale me dla celów kościelnych, tyfto świeckich". Zdanie oceniające (biologia}: JSzczegóime ważne znaczenie w przyrodzie mają grzyby jako roztocze". Zdanie normatywne Owsiana heratory): .Prawdziwe człowieczeństwo jest zjawiskiem złożonym: trzeba zaznać goryczy cierpienia, trzeba kochać miłością    nie wolno ńfapi

krzywdzić ni uciskać”⁷. Ogólne zestawienie wszyslkśdi zdań z 3 podręczmfców przedstawia tabela 17.

TABELA 15

Zauwienie zdań opisowych wyjaśmajacych. ooeaóńrych i moMMMM « trzech paktezdad

Pbdręcznik	Liczba zdań
	opb	l wyjaś-i nienie	^1 ocena 1	: a wm .	i «9» ]	j TO^2' j dede	; ocean j boom
UMorafitentnry	i 2405	85	1 ^1414	27	i 6^2^2 |	2J j	1 36^2 I <Ł7 {
(listom	1 7334	29S	353 |	19 :	< 9UB i	3A i	H 92
jhtfuuii	[ 3672	i 1240	248	162	i 69j0 i	23_j ]	4.7 | 3j9 )

Łaiww w tym Tnnmimio tlriiimii ng.ii mu i ■ fimnrii irri T prnpririyiri pm—t§t nilwi 'PisYwyeh nad wszystkimi mnjtnr. Znikomy jjot a to uJwacfc oyjddek wtaa » hnwni woamry i historii. Podohwc nikły jest procent zdań accmaiyneych Boepkie • ełw podWn-

1

4 R . Ingarden, op. cń.

⁷ Cytajt? rc z³wa mc rum ip» (Mp mm fiMfOr —wrki językowe. A Hi ęd mkm! « Ind

2

prwkynwi ich. ²»uJciyf —ęą pntyfcfaly. fcdMC fłjMMcryt SC Scsaida ■» prany a toamr ja kccaa&a fl962V- -Kań rty <in ttpf. i²"²"—² «rif²r sa² znfcfei fory"    wmlinsptsda ,n«c<i mmmmm" Sm

3

jak    akMMbBwfaBflpiWMŁ

Ul