Obraz10

Indemytlkaeję badano za pomocą pięciostopniowej skali. Pytano uczniów: ..Czy nauczycielka od polskiego myśli podobnie lub tak samo, jak ty. o tym, jaki powinien i nic powinien być dobry uczeń i kolega?" Odpowiedź mogła brzmieć: ..na pewno tak", „chyba tak", „nie wiem”, „chyba nie". W ten sam sposób zbadano stopień identyfikacji z przyjacielem i matką. Z diagramu widać, jak wysoki był ten stopień w stosunku do przyjaciela i matki: był on także wysoki w stosunku do 5 nauczycielek, u których wystąpiła przewaga zachowań demokratycznych, bardzo niski natomiast wobec nauczycielek z przewagą zachowań autokratycznych. Badania Janowskiego wykazują jak zarazem niski był wpływ tych autokratycznych nauczycielek na osiągnięcia i postawy młodzieży szkolnej.

Do podobnych stwierdzeń doszli inni badacze. Między innymi Marek Wosiński sformułował wniosek, żc ogólny styl kierowania klasą przez danego nauczyciela jak gdyby nakłada się na sieć interakcji, w jakie wchodzi z klasą. Ma przy tym miejsce zjawisko różnej skuteczności stylu wobec poszczególnych uczniów. Zależy to nic tylko od ich dyspozycji, lecz także od intensywności i charakteru ich doświadczeń związanych z danym nauczycielem.

Innym problemem zajął się w swych badaniach eksperymentalnych M. Maciaszek. Poszukiwał on obiektywnych warunków, w jakich określone cechy można u kandydatów na nauczycieli rozwinąć. Spośród dwu stron kształcenia pedagogicznego - poznawczej i operatywnej — do badań wybrał tę drugą, usiłując wzbogacić teorię kształtowania umiejętności dydaktycznych. Na podstawie eksperymentalnej wyodrębnił w tych umiejętnościach stronę schematyczną i modyfikacyjną. Za stronę schematyczną przyjął działanie zgodne z przyjętym planem, za stronę modyfikacyjną -właściwe dostosowanie planu działania pedagogicznego do zmieniających się warunków.

Wyodrębnienie w umiejętnościach strony schematycznej, zapewniającej umiejętnościom walor sprawności, oraz strony modyfikacyjnej, wnoszącej do działania pierwiastki twórcze, jest szczególnie trafne w stosunku do kształcenia nauczycieli, gdzie na ogół częściej można się spotkać z rutyną niż z rozwijaniem postaw twórczych.

Inni badacze, jak na przykład Jadwiga Walczyna (1966), Irena Zaczeniuk-Jundziłł (1963) czy Jan Poplucz (1978) kładą nacisk na obie strony działalności nauczyciela - orientacyjno-poznawczą i operacyjną — oraz na ich wzajemny związek w różnych rodzajach interakcji nauczyciela z klasą.

Umiejętność oddziały wania tak na intelekt wychowanków, jak i na ich uczucia i wolę działania nie ma charakteru uniwersalnego, zarówno w tym znaczeniu, że do danego ucznia może wielu nauczycieli o różnych cechach dobrać właściwe, choć różne metody odziaływania, jak i w tym, że nauczyciel nie wywrze wpływu wychowawczego stosując do wszystkich wychowanków te same metody i środki. Tak więc pod pewnymi względami trafne jest porównanie pracy nauczyciela z pracą artysty. Jak artysta kształtuje w sposób twórczy określone tworzywo, pokonując jego opór, tak nauczyciel postępuje ze swoim tworzywem: uczniem pojedynczym czy zespołem uczniów lub klasą szkolną, pokonując opory ze strony wychowanków. Są jednak dwie szczególne właściwości tego procesu pedagogicznego, jakich nie spotykamy w innych procesach twórczych, które go bardzo komplikują.

Pierwsza istotna właściwość oddziaływania pedagogicznego polega na tym. iż barierę mistrzostwa pedagogicznego stanowi głęboka znajomość prawidłowości występujących w procesach kształcenia i wychowania oraz pozostająca w zgodzie z nimi umiejętność stosowania odpowiednich metod i środków. Te prawidłowości, metody i środki są bardziej niż w innych procesach twórczych złożone, gdyż tworzywem nie jest tu martwa materia, lecz jednostka lub grupa, zdolna do aktywnego przeciwstawiania się nauczycielowi.

Prowadzi to do niepowodzeń. Wiąże się z tym sprawa stosunku nauczyciela do niepowodzeń. Gdy artystę-malarza, kompozytora czy pisarza spotka jakieś niepowodzenie w jego pracy twórczej, może w różny sposób zareagować: zaniechać pracy na pewien czas, zniszczyć wykonaną część pracy - na przyszłe dzieło nie ma to z reguły żadnego wpływu. Tymczasem wszelkie niepowodzenie w pracy nauczyciela pozostawia na wychowankach swoje trwałe piętno, które tylko z wielkim tnidem. kosztem długiego czasu, można osłabić lub zetrzeć, a niekiedy nawet i to staje się niemożliwe.

Pojawia się więc konieczność unikania niepowodzeń. W znacznej mierze zapobiega im dobra znajomość psychiki wychowanka, jaką daje teoria i praktyka psychologiczna, idąca w parze z wiedzą pedagogiczną, popartą własnym doświadczeniem. Obok wiedzy naukowej ważną rolę w pracy nauczyciela odgrywa mądrość życiowa. Opiera się ona na swoistym rodzaju wiedzy, nabywanej przez całe lata doświadczeń i refleksji własnej nad nimi oraz nad sobą. W parze z tym idzie umiejętność reagowania na własne niepowodzenia pedagogiczne. Niepowodzeń tych nie uniknie nawet najlepszy nauczyciel. Polegają one na udaremnieniu jego wysiłków wychowawczych lub dydaktycznych, zmierzających do ukształtowania wy chowanka, czy też inspirujących go do pracy nad sobą. Towarzyszące temu udaremnieniu uczucie przy krości i zawodu może być różnie odreagowane i ów sposób wy jścia z tej sy tuacji konfliktowej, gdy uczeń mimo wysiłków nauczyciela robi błędy, gdy nic chce się uczyć, gdy zachowuje się źle — świadczy dopiero o mistrzostw ic pedagogicznym nauczyciela lub o jego braku.

Gdy w podobnej sytuacji nauczyciel zareaguje niewłaściwie i odniesie się do ucznia agresywnie, wywoła w nim również postawę agresywną; jeśli nawet chwilowo przytłumioną lękiem, to jednak w przyszłości w ten czy inny sposób dającą znać o siebie. Wówczas wysiłek wychowanka me kieruje się na u su w a -nie braków i przezwyciężanie własnych wad, lecz na odreagowanie tego niepowodzenia — w sposób bezpośredni łub pośredni Na tym tle łatwo rodzą mc nowe konflikty oraz nowe niepowodzenia. Ich konsekwencją jest powstawanie „bariery psychologicznej" między nauczy cieleni i uczniem lub grupą uczniów _ która niweczy lub poważnie osłabia wpływ nauczyciela na młodzież.

Drugą szczególną cechą działalności wychowawczej jest upodobnianie się tworzywa do twórcy, wychowanka - do wychowawcy. Upodobnienie owo może mieć miejsce zarówno wówczas, gdy wychowawca reprezentuje niepożądane cechy charakteru i umysłów ości. jak i wtedy , i to - można zaryzykować hipotezę - w znacznie silniejszym stopniu, gdy cechują go wysokie walory osobiste, połączone z mistrzostwem pedagogiczny m Szczytem tego mistrzostwa jest doprowadzenie do tego. by uczeń jako ^rmlnwy wychowania stał się w całym tego słowa znaczeniu podmiotem wychowania. ab> przez to procesy wychowania i kształcenia były wspierane por/ prtve«> samowychowania i samokształcenia. Tym podmiotem wychowania nołr %kę Stef nie tylko jednostka, lecz także zespól uczniów, klasa. orpMUKj* mh.wlzKvn>wa czy szkoła.