obraz(10)

LLi .YNa >' ►•v.\K

Pierwsze szkoły w średniowieczu bvi\ zakładane przv klasztorach ; katedrach biskupich¹. Wiązało sie tu ze sporwni nakładami łinan$owvmi zarówno na utrzymanie budynków. którvch odbywała sie nauka, jak i na uposażenie dla nauczycieli. Z czasem zaczęto także tworzvć szkoły świeckie, przykładem była szkoła pałacowa utworzona przez Karola Wielkiego. Najogólniej możemy przyjąć, że w interesującej nas epoce istniałv trzy rodzaje szkól: szkoły elementarne, do których należały parafialne szkoły miejskie i wiejskie; szkoły średniego stopnia, tzw. partykularne - katedralne, kolegiac-kie i zakonne; szkołv wyższe, do których należały uniwersytety.

Ponieważ od IX w. kolejne sobory nakładały na biskupów obowiązek tworzenia szkół otwartych także na kształcenie łudzi świeckich, a nie tylko kleru, więc w tvm początkowym okresie program szkół katedralnych obt i.nował wszystkie szczeble nauczania. Zaczynano od elementów czytania i pisania. Dalszy etap kształcenia prowadził przez siedem sztuk wyzwolonych, ujętych w lńvium, w którego skład wchodziła gramatyk*., retoryka, dialektyka. i quadńvium, tworzone przez arytmetykę, geometrię, muzykę i astronomię. W lepiej zorganizowanych ośrodkach uczono także elementów teologii i prawa kanonicznego^-.

Także szkoły przyzakonne prowadziły nierzadko nauczanie zewnętrzne, choć głównym ich :elem było przygotowanie kandydatów do zakonu. Po uchwale soboru laterańskiego z 1215 r. nakazującej utrzymywanie przy każdym lepiej uposażonym kościele nauczyciela, który udzielałby chłopcom elementarnych wiadomości i przygotowywałby ich do szkół wyższego stopnia, nastąpiła swoistego rodzaju specjalizacja w szkolnictwie. Szkoły katedralne, kole-giackie i zakonne zaczęły kształcić przede wszystkim kandydatów do stanu duchownego.

^: Pierwsze dowody na istnienie szkół kościelnych znajdują się w aktach soboru w Toledo z 527 r.. a działalności szkół parafialnych dotyczą dokumenty synodu w Yaison z 529 r. Zob. J. Verger, Sekule, w: Lcakon des MiłUlaiUrs t. VII, Munchen 1995. kol. 1582.

² P Czartoryski. Średniowiecze, w: Hisiońa nauki polskiej, i. 1, Wrocław-Warszawa 1970. s. 34.

W s/kol:»ch najniższego >zczebia. i więc parafialnah. nauczam* na różnych poziomach. Poziom najniższy obejmował nuu&ę modlitw. ministraniury, pieśni koscieimch. czytania • pisania po łacinie Głównym podręcznikiem, z którego uczono, była Gt onui\hr, Dona ta³. Bardziej zaawansowany st' pień kształcenia obejmował grama tykę oraz lekturę autorów średniowiecznych i klasycznych - takie zubożone, bo bez dialekcyki, trhHum. Zdarzało się tez. że w szkołach parafialnych uczono w sposób okrojony quadmnvm. Obejmowało ono naukę śpiewu kościelnego, sposobów obliczania ruchomych świąt kościelnych, zwłaszcza Wielkiej Mocy, elementarnych zasad prowadzenia rachunków oiaz stylistyki, to jest pisania listów, testamentów itp.

Zakres kształcenia różnił się w mieście i na wsi. W parafialnych szkołach wiejskich kształcono przede wszystkim pomocników dia plebana. Od uczniów wymagano jedynie podstaw wiedzy, a więc znajomości głównych modlitw i łacińskich pieśni kościelnych. Szkoły miejskie reprezentowały wyższy poziom. Ich program rozszerzany był coraz bardziej o świeckie przedmioty użyteczne dla mieszczan. Duże znaczenie miała tam nauka rachunków jako szczególnie przydatna umiejętność dla kupców i rzemieślników⁴.

Do szkoły zapisywano dzieci w wieku 6-7 lat, a nauka trwała 8-12 lat¹. Uczniów szkół średniowiecznych określano terminem schokires, i dotyczył on zarówno uczniów szkół elementar nych i partykularnych, jak i tyrh, którzy pobierali nauki w uniwersytetach, chociaż w tym ostatnim przypadku używano równorzędnie pojęcia „student”. Uczono w różnych miejscach: w krużgankach kościelnych, pod zadaszonymi częściami różnych budynków, czasem w budynkach. Bardzo często zajęcia odbywały się na placach miejskich

1

W XI w. cen podręcznik wyparły fnstituiiones granwuUicae Pryscjana. Zob. C. Jeudy, Donatus, Aelins. w: Lexikon des MiUelałlers, L III, Miinchen-Zurich 1986, kol. 1238-1239.

⁴    D. Żołądź, Szkoły parafialne w średniowiecznej Polsce, „Sprawozdania. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce' 1984. z. 101, s. 35.

⁵    B. Kurbis, Szkoły, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. V. Wrocław-Warszawa, 1975, s. 537.