Obraz�8

wartości, a ponadto cele szczegółowe, jak zaznajamianie uczniów z określonymi faktami, wyposażenie ich w umiejętność wykonywania pożądanych czynności itp. Zakładamy zarazem, że działalność wychowawcza, pozostając w ścisłym związku z działalnością dydaktyczną, odnosi się głównie aczkolwiek nie jedynie — do kształtowania u uczniów cech kierunkowych, a więc tych. które charakteryzują dążenia człowieka, jego stosunek do świata i do samego siebie, jego postawy, poglądy i przekonania. Z kolei działalność dydaktyczna zmierza przede wszystkim — chociaż na tym nie poprzestaje — do formowania u dzieci, młodzieży i dorosłych cech instrumentalnych, intelektualno-sprawnościowych, tzn. zdolności, zainteresowań, umiejętności oraz nawyków (Muszyński, 1971, | 156).

Ukazane w tym rozdziale relacje i zależności między czynnościami dydaktycznymi i wychowawczymi, między nauczaniem-uczeniem się a wychowaniem — w sposób syntetyczny przedstawiono je w Tabeli 6.

już od dawna dostrzegali zarówno pedagogowie-praktycy, jak i teoretycy. Termin „nauczanie wychowujące", w znaczeniu przypisywanym mu np. w XIX wieku, nic tylko wskazuje na ten właśnie stan rzeczy, lecz również wytycza kierunek racjonalnej pracy z dziećmi i młodzieżą. Dzisiaj sądzimy ponadto, że jakość tej pracy można dodatkowo poprawić dzięki nauczaniu uczniów tego. jak mają się uczyć i wychowywać sami.

Tabela 6. Cele wychowania i kształcenia

Cele wychowania    Cele kształcenia

*    Przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa

w życiu społecznym

*    Przygotowanie uczniów do pracy zawodowej

*    Przygotowanie młodego pokolenia do czynnego udziału w życiu kulturalnym

*    Zapewnienie dzieciom i młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego

*    Zaznajomienie dzieci i młodzieży z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze

*    Rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów

*    Kształtowanie u młodego pokolenia podstaw akceptowa nego społecznie systemu wartości i związanych

z nim postaw

*    Wdrożenie dzieci i młodzieży do systematycznego samokształcenia

*    Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrobieniu u nich umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy

Sprawdzian 3

1.    Wskaż, w czym się wyraża historyczna zmienność ideału i celów wychowania, a ponadto opisz związki zachodzące między celami wychowania i kształcenia.

2.    Na czym polega wszechstronny rozwój osobowości i co warunkuje jego osiągnięcie?

3.    Podaj przykłady konkretyzacji dowolnego z celów kształcenia podanych w Tabeli 6. oraz wskaż warunki, jakie przy tego rodzaju próbach muszą być spełnione.

4.    Dydaktyka progresywistyczna usiłowała przeciwstawić się uniformizacji wychowania, jednostronnemu intelektualizmowi, schematyzmowi i niedostatecznej indywidualizacji nauczania, autorytatywizmowi i heteronomii, a przede wszystkim brakowi w szkole klimatu sprzyjającego wychowaniu, a nie tylko tresurze — tzn. zjawiskom uważanym za typowe dla szkoły tradycyjnej. Tę szkołę progresywiści oskarżali, że „tam, gdzie ona jest, nie śpiewa żaden ptak. nie rośnie ani jedno źdźbło trawy” (Bonus, 1904—cyt. za: Alt, 1975. s. 113), a nawet domagali się jej likwidacji, dowodząc, iż „największa tajemnica wychowania polega na tym, aby nie wychowywać” (Key, 1928, s. 36).

Co w zamian mogła zaoferować dydaktyka progresywistyczna? Odpowiadając na to pytanie językiem jej najbardziej radykalnych przedstawicieli — nauczanie okolicznościowe; brak sztywnego planu i programów nauki szkolnej, a przynajmniej znaczną redukcję zawartego w nich materiału; podniesienie wychowawczej rangi pracy dydaktycznej; sprowadzenie roli nauczyciela do roli obserwatora i dyskretnego doradcy uczniów; umiłowanie dziecka; zapewnienie uczniom samodzielności: zbliżenie szkoły do życia.

Ale hasła te, niewłaściwie interpretowane, mogły prowadzić (i rzeczywiście prowadziły) do zjawisk niekorzystnych pod względem pedagogicznym. Tak więc umiłowanie dziecka dość często przekształcało się w jego fetyszyzację, dążenie do zapewnienia uczniom swobody — w ich samowolę, chęć nauczania zgodnego z zainteresowaniami dzieci i młodzieży — w wiedzę wielowątkową, niedostatecznie pogłębioną i nietrwałą, itp.

Rozwiń tę problematykę w formie konspektu wykładu na temat: „Zalety i wady progresywistycznej koncepcji wychowania”. W tym celu wykorzystaj również dane z książek: B. Na Wroczyńskiego Swohotla i przymus w wychowaniu (Warszawa 1932, NR). R. Sośnickiego Rozu\ij pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i A A wieku (Warszawa 1976. PZWS) i M. S. Szymańskiego Niemieckapetlagogika reformy.

(Warszawa 1992, WSiP).