P1020222

ttoótiuJLcii „ debit jHAOd,. Cd /nujjjb Jo ich/bi"

4.1. Akapit jako podstawowy człon tekstu

115

4. Akapit

Pieśń składa się z trzech rzeczy: z treści słów, z harmonii i z rytmu.

Platon

4.1. Akapit jako podstawowy człon tekstu

4.1.1. Kryteria podziału na akapity

Tekst to złożony twór o budowie hierarchicznej. Składa się z większych części (początek, środek, koniec), które rozpadają się na części mniejsze, te na jeszcze mniejsze - aż do pojedynczych wyrazów. A która z tych części jest najistotniejsza dla Budowy (dłuższego) tekstu? Wydawałoby się, że zdanie, jednak zdanie w tekście zachowuje się tak, jakby nie było izolowaną jednostką (zob. rozdział 3.3). Łączy się z innymi zdaniami, przekształca się pod ich wpływem i razem z tymi innymi zdaniami współtworzy fragment wyodrębniający się i formalnie, i treściowo - akapit. Właśnie akapit to podstawowy komponent wypowiedzi pisanej. Nie da się zbudować dobrego artykułu czy książki bez umiejętności konstruowania dobrych akapitów.

Co to jest akapit? Jest „najmniejszą jednostką formalno-treściową^ tekstu” (Praktyczna stylistyka... 2003: 143). Jego formalny wyznacznik to wcięcie od lewego marginesu (jest to wtedy tzw. akapit wcięty), rzadziej - pusty wiersz (to^śposób anglosaski, tzw. błock paragraphing, czyli akapit blokowy). Jednakże to tylko zewnętrzny przejaw segmentacji, znacznie istotniejsze jest kryterium treściowe. Akapit rozpatrywany od strony treściowej wydziela się ze względu na dwa aspekty: tekstowo--informacyjny oraz pragmatyczno-komunikacyjny (Gajda 1990: 103). A zatem znowu pojawiają się te dwa czynniki, które decydują o kształcie poszczególnych części tekstu: odniesienie do tekstu jako całości i odniesienie do czytelnika.

Z punktu widzenia tekstu akapit to wyodrębniony graficznie fragment zawierający (zazwyczaj) jedną myśl (ewentualnie - ściśle powiązane ze sobą myśli) i składający się z zespolonych ze sobą - formalnie i znaczeniowo - zdań (Smith, Liedlich 1968: 3). Podział na akapity odzwierciedla myślową strukturę tekstu, ukazuje jego schemat konstrukcyjny, pozwala na uwypuklenie pewnych treści. „Budowanie akapitów wymaga nie tylko «dobrego oka», ale również logicznego umysłu- (Duszak 1998:137).

Ola czytelnika struktura akapitowa jest pomocą w wędrówce przez tekst, pozwala mu nadążać za tokiem myślenia autora, ułatwia interpretację. Trzeba pamiętać o tym, że czytelnik odbiera przerwę akapitową jako sygnał zmiany linii tematycznej, więc nie wolno go dezinformować, co oznacza, że przerwy akapitowe powinny pojawiać się w pozycjach strategicznych z punktu widzenia organizacji treści. Podział akapitowy, postrzegany w wymiarze pragmatyczno-komunikacyjnym, funkcjonuje jako forma ukrytego dialogu z odbiorcą (tamże: 136).

4.1.2. Wewnętrzna budowa akapitu

Akapit funkcjonuje na dwa sposoby: jest zarazem całością i częścią całości, jest elementem tekstu i tekstem w miniaturze.

Akapit jest całością, ponieważ ma wyraźne granice, przekazuje skończoną informację (jeden akapit - jedna myśl) i odznacza się wewnętrzną spójnością. Spójnością zarówno semantyczną, jak i formalną. Jest tekstem w miniaturze, ponieważ jest zorganizowany podobnie jak tekst. Każdy tekst ma budowę trójczłonową, dzieli się na początek, środek i koniec. I klasyczny akapit ma również budowę trójczłonową, dzieli się na wypowiedzenie początkowe, wypowiedzenie (wypowiedzenia) rozwijające i wypowiedzenie podsum<?>vujące. Taki schemat nazywa się ramą akapitową (Gajda 1982:159). Jednakże - w odróżnieniu od tekstu jako całości - nie w każdym minitekście, czyli akapicie, muszą występować wszystkie trzy części.

Najważniejsze dla akapitu jest wypowiedzenie tematowe, które może, chociaż nie musi, znajdować się w początkowym fragmencie akapitu. Wypowiedzenie tematowe kumuluje kilka funkcji zasadniczych dla rozczłonkowania tekstu. Przede wszystkim, tworzy treściowe jądro akapitu. W nim zazwyczaj zawiera się w postaci uogólnionej główna myśl tej cząstki tekstu - rozwijana, uszczegółowiana i ilustrowana przez obudowujące zdania. W nim pojawiają się słowa czy wyrażenia kluczowe dla całego akapitu. Jest także czynnikiem organizującym odgraniczony wcięciami fragment. Pozostałe zdania wynikają z niego, bezpośrednio lub

wytcut jxxIA^juu tydojoouśartjui hfałw