p3260259

32. Rząd: wojsiłki (Mecnptera)

Pora wojsilkanii o niewielkich rozmiarach (2,5 mm), istnieją również duże. o długości dochodzącej do .10 nim i rozpiętości skrzy, dcl przekraczającej 50 mm. Ciało wojsilek jest zwykle wysmuklę i ubarwione brązowo. Głowa jest przeważnie hipognatyczna, wydłużona ku dołowi, uzbrojona w narządy gębowe typu gryzącego. Oczy są zwykle duże. a czulki długie.

Błoniaste skrzydła są rozwinięte w różnym stopniu. Jeśli są dobrze wykształcone, (o obie pary są niemal lej samej wielkości, zwykle z brązowymi plamami. Niektóre wojsiłki mają skrzydła zredukowane do nic-wielkich wyrostków. Lot tych owadów jest ociężały, w związku z czym fruwają tylko na niewielkie odległości. Długie nogi są dobrze rozwinięte i mogą służyć nie tylko do chodzenia, ale także do chwytania zdoby. czy (np. u bugorowntych — Biliacidae). Po. śnieżkowate (Boreidae) potrafią skakać.

Samce niektórych gatunków mają na końcu odwloką cęgowatc przydatki, który, mi przytrzymują samicę podczas kopulacji.

Wojsiłki żywią się głównie obumarłymi szczątkami roślinnymi i martwymi lub osła-bionymi z różnych powodów bezkręgowcami. Niektóre są drapieżne i polują na owady (bugarowate).

Przedstawicieli lego rzędu spotyka się zwykle na łąkach, w zaroślach, sadach, często także w bezpośrednim sąsiedztwie cieków wodnych. Pośnicż.kowale pojawiają się od października do kwietniu, często na topniejącym śniegu lub w mchu.

Samice wojsilek składają jaja płytko w ziemi lub nu roślinach (bugarowate). Larwy żyją w powierzchniowych warstwach gleby, w ściółce lub w runi. Przepoc/.war-czają się w glebie.

Wojsiłki pochodzą z późnego paleozoiku (zpermu). Wiele gatunków jest znanych tylko ze szczątków kopalnych, wyodrębniono nawet kilka całkowicie wymarłych pod rzędów.

Z mniej więcej 350 żyjących dziś na świccie gatunków wojsilek w Europie Środkowej występuje tylko około 10.

Monte DK radują iuwc oczy. lała-S§ " labach, na polach, łąkach i w ogrodach. ale mają Miłe grab znaczenie gospodarcze. Wiele | nich jest Halnymi za-p>łaszami roślin. Niektóre jcdHalmilowaic i/hwiahicMAm są producentami jol«abiu. Gąsienice c/ę4o motyli Żywią się chwil-stami. utalwi«jąc ludziom ich zwalczanie. Zarazem jednak wśród motyli znajduje 56 wiele groźnych szkodników. Szkody wyrządzają oczywiście wyłącznic gąsienice. a nie dorosłe motyle, ktdre w ogromnej większości są pożyteczne lub przynajmniej obojętne dla gospodarki. Gąsienice licznych motyli są szkodnikami upraw rolnych (np. sówkowutych. Naciuular). lasów frain. bnidnicowatych — l.yrnantrułue. ko-rowódkowatych g Thaunuilofioeidae), sutlów i ogrodów (omacnrcowaiych — Pyndidar. uystrofOHatych —- Lyonniidnr). o także zapasów Żywności i produktów tekstylnych (niektórych omacnicowatych i roolowu-tych - Tinridarl. Wszystkie stadia rozwojowe motyli mają jednak licznych wrogów naturalnych, „dbających" o (o. aby owady te nadmiernie się nie rozmnażały. Należą do nich owadażeme ssaki, ptaki. gady. płazy, pajęczaki i owady. m.in. chrząszcze | błonkówki. Liczebność motyli ograniczają równieZ chorobotwórcze grzyby, bakterie i wirusy.

Ocenia się. Ze na Ziemi Żyje obecnie około 200 000 gatunków motyli, z czego 150 OOO dotychczas opisano. Największe i najpiękniej ubarwione motyle występują w- subtropikach i tropikach. Pod względem liczby gatunków motyle ustępują tylko chrząszczom i. być mole. błonkówkom. Spośród Żyjących w środkowej Europie mniej więcej 3000 gatunków motyli zaledwie niewielka część, w przybliżeniu 230. należy do motyli dziennych.

Rząd motyli dzieli się zwykle na dwa podrzędy: jarzemkoweów. czyli równo-skrrydłych tHomoneura. Ju galar) i wę-dzłdełfcowców. czyli różnoskrzydtych (He-tmmrura. Frenatae). W zbiorach motyle pradwruje się w zasadzie wyłącznie na Hcbo.

33. Rz^dt muchówki (Dipiera)

Moch<Vwki. zwnnc również dwuskr/.ydlymi.

‘ „nipą stosunkowo jednolitą pod w/.glę-Sw podstawowych cech budowy ciału, niemniej jeónnk istnieją wśród nich gatunki jjfgg silnie wyspecjalizowane, a nawet podobne do owadów z innych rzędów (np. mygowate - Syrphidat. bujankowutc -gtinhylidae).

Najmniejsze europejskie muchówki mają mniej niż 1 mm długości (pryszczar-wmate. Cecidomyidae| największe natomiast i ok. 3 cm (lowikowatc - Asilidae. hakowate I Tabanidae. koziułkowate - 77-phlidaf). Przeciętna długość europejskich muchówek wynosi ok. I cm. a maksymalna długość przedstawicieli tego rzędu przekracza 50 mm.

Ciało niektórych muchówek jest wydłużone, wysmukłe (np. koziułkowatych, ko-nurowatych - Culicidae), innych natomiast knStkie. szerokie i krępe (m.in. muchowa-nch - Muicidae i bąkowatych). Ubarwienie łych owadów jest bardzo zróżnicowane. Wiele z nich jest barwy szarej, szarobrązo-!*2 rdzawej, a więc niepozornej, lecz są i takie, choć stosunkowo nieliczne, których barwy są żywe. jaskrawe (np. bzygowate, nasionnicowate - Trypelidae. niektóre mu-chowate).

Trzy podstawowe części ciała muchówek I głowa, tułów i odwłok - są dobrze wyodrębnione. Na zwykłe hipognatycznej. rzadziej pmgnaiyczMj. głowie znajdują wę. podobnie zresztą jak u innych wsadów, czulki, oczy złożone i pr/yoc/ka. C/ufti mogą być długie, nawet dłuższe od cuia (u muchówek długoczułkich - Smaio-erra), lub bardzo krótkie, kilkuczloaowe (u muchówek krótknczulkkh - Brachjte\ ra). Przedstawiciele wielu grup (muchowa-tych. bąkowaiych)mają duże,ac/ęsio także kolorowe oczy. Aparat gębowy muchówek jest typu klująco-ssąocgo lub liźąco-ssące-go. niekiedy uiąco-liżąco-ssąctgofu bąkowatych). Niektóre mają zdumiewająco długie ssawki (bujankowate).

Znakomita większość muchówek ma har-dzo dobrze rozwinięte skrzydła pierwszej pary: całkowicie przezroczyste, biomasie, podczas gdy druga para przekształciła się w niewielkie przydatki, tzw. przezzmanki (halterae). Na przednich sluzydłach znajduje się stosunkowo niewiele żyłek. W pczygi spoczynkowej większość muchówek itwa je poziomo na ciele, a niektóre dachowało (ćmiankowate - Psychodidat). W rzędzie tym znajdują się również gatunki beakrzy-dlę (wszolinkowate - Braulidae. bobiszko-wate - Nycleribiidaej lub o skrzydłach szczątkowych (nanępikowate i Hippobo-scidae). Szybkie mchy skrzydeł niektórych muchówek (komarowatjch. łowikowatychi są przyczyną powstawania podczas lotu wysokiego, brzęczącego dźwięku.