P4200168

1. Kultura jako wyróżnik człowieka

Poszukiwaniem wyróżnika człowieka, to jest takiej jego cechy, która byłaby właściwa tylko jemu, zajmowało się i zajmuje wielu filozofów. Wszystkich ich łączy przekonanie o zasadniczej odrębności człowieka od pozostałych istot żywych, ale różnią poglądy na istotę owej odrębności. Jedni za gatunkowy wyróżnik człowieka uważają to, że jest on zwierzęciem społecznym, inni — że potrafi używać narzędzi, jeszcze inni zaś - że jest istotą posługującą się symbolami.

Każde z tych określeń istoty człowieka wskazuje na inną jego cechę, ale tylko na jedną. Toteż nie wykluczają się wzajemnie, wszystkie bowiem aspekty specyfiki gatunkowej człowieka można „zespolić i uogólnić w stwierdzeniu, że człowiek jest twórcą i uczestnikiem kultury" (Kłos-kowska 1991a: 17). Kultura, której tworzenie umożliwia człowiekowi jego rozwinięty mózg, odróżnia go od reszty świata zwierzęcego.

To że kultura jest specyficznie ludzkim tworem, nie budzi niczyich wątpliwości. Rozumiana jako wyróżnik człowieka ma bardzo szeroki zakres. Oznacza wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozage-netyczne j.

Wszystko, co wchodzi w skład tak rozumianej kultury, możemy spotkać także w świecie zwierzęcym, ale jedynie w formie zalążkowej. Dlatego też to, co w świecie zwierzęcym jest, podobnie jak kultura ludzka, rezultatem uczenia się oraz pozagenetycznego przekazu informacji, określane jest mianem protokultury.

Pisze polski biolog: „Kultura jest narzędziem poznania i opanowywania świata przez człowieka [...]. U człowieka [...] pozagenetyczny szlak przekazywania cech, będący w istocie przekroczeniem ewolucji biologicznej, ma znaczenie decydujące" (Kunicki-Goldfinger 1993: 231).

Jego rola jest tak ogromna, że daje złudzenie tworzenia przez człowieka świata całkowicie wyzwolonego spod panowania praw przyrody.