81
Rozdział ID. Kultura
tury, a co najwyżej, że jego kultura nam się nie podoba. Nie jest bez kultury kanibal, chociaż potępiamy jego kanibalizm, który przejmuje nas grozą.
Dla uwydatnienia niewartośdującego charakteru pojęcia kultury w antropologicznych opisach kultur używa się raczej przymiotnika kulturowy niż kulturalny. Ten ostatni ma bowiem w potocznym odczuciu ton dodatniego wartościowania.
• Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym. Kultura powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje i uczącymi się od siebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w rozmaitych okolicznościach. Pojedynczy człowiek może wnieść znaczny wkład w tworzenie kultury, ale to, co sam wymyśli, stanie się częścią kultury dopiero wtedy, kiedy zostanie przejęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny. Nie jest częścią kultury sposób zachowania, który właściwy jest tylko jednemu człowiekowi i odbiega od zachowań innych ludzi. Jest jego osobistym dziwactwem. Nie jest częścią kultury schowany w szufladzie, a następnie zniszczony rękopis, którego nikt nigdy nie przeczytał.
Kulturą jako zbiorowym tworem społecznym można interesować się dwojako.
Po pierwsze, jako zobiektywizowanym systemem; jako czymś zewnętrznym w stosunku do ludzi, którzy ją stworzyli. Uwaga jest wówczas skierowana na powiązania różnych elementów tego systemu oraz jego wewnętrzne regularności.
Po drugie, jako procesem tworzenia kultury. W takim przypadku uwaga kieruje się na to, jak ludzie „w toku swego istnienia wynajdują nowe sposoby myślenia i działania zarówno w stosunkach wzajemnych, jak i w stosunku do przyrody, która ich otacza [i] tym sposobem produkują kulturę" (Carrithers 1992: 51).
• Kultura narasta i przekształca się w czasie. Jest skumulowanym doświadczeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze po-zagenetycznego dziedziczenia. Dlatego też jest nieodłącznie związana ze świadomością czasu i istnienia w czasie, a także z różnymi formami pamięci przeszłości i sposobami jej utrwalania.
Rozumienie kultury jako międzyosobniczego przekazu informacji i rezultatu uczenia się oznacza zakwestionowanie przynależności do niej przedmiotów materialnych. Nie uczymy się bowiem butów ani krzeseł. Uczymy się, jak je wytwarzać oraz jak się nimi posługiwać. Uczymy się, że w kapciach „nie wypada" iść do ślubu i że w meczecie należy zdjąć obu-