P4200172

83

Rozdział Ul. Kultura

Wzór jawny to taki, z którego istnienia członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę i potrafią go opisać badaczowi. Nikt w Polsce nie ma wątpliwości, że na Boże Narodzenie ubieramy choinkę, a na kolację wigilijną smażymy karpia. Są to jawne wzory naszej kultury.

Wzór ukryty to taki, który realizujemy, nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nim. Jest to wzór, z którego istnienia nie zdają sobie sprawy uczestnicy danej kultury, natomiast dostrzega go badacz. Znane są przypadki, kiedy antropolodzy stwierdzali, że rzeczywiste zachowania ludzi przebiegają wedle zupełnie innych wzorów niż te, o których dowiadywali się z rozmów z ludźmi. Tego rodzaju odkrycia zawsze bardzo deszą antropologów.

Może też tak się zdarzyć, że wzór idealny jest wzorem jawnym jakiegoś zachpwania, natomiast wzór ukryty jest wzorem realnym, zgodnie | którym ludzie rzeczywiście się zachowują.

Przyswojenie wzorów zachowania może być mniej lub bardziej dogłębne. W jednym przypadku człowiek może zachowywać się zgodnie z nimi, ale odczuwać je jako coś narzuconego z zewnątrz i krępującego, a nawet uciążliwego. W innym natomiast może je przyswoić tak głęboko, że staną się jego „druga naturą", a ich realizowanie jest odczuwane jako zaspokajanie wewnętrznej potrzeby. W tym drugim przypadku mówimy, że wzory kulturowe zostały zintemalizowane.

Wartości. Wedle najprostszego określenia wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, „w stosunku do którego jednostki lub zbio-rowośti przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim żydu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus" (Szczepański J. 1972:97).

Do tak szeroko rozumianej kategorii wartości może należeć zarówno mieszkanie, jak i zdrowie. Zarówno samochód, jak i wolność i miłość. Zarówno dochód, jak i szacunek otoczenia. Zarówno ojczyzna, jak i zgrabna figura i ładna cera.

Te przykładowo wymienione wartości uprzytomniają ich ogromne zróżnicowanie pod względem stopnia ważności. Waga wartości ojczyzny i ładnej cery różni się tak bardzo, że nawet samo ich zestawienie może być uznane za szokującą ekstrawagancję, a nawet za świętokradztwo. Dlatego też mówimy, że wartości tworzą hierarchię.

W różnych zbiorowościach może obowiązywać dążenie do realizacji różnych wartości. Mówimy wówczas, że zbiorowości te mają „różne systemy wartości". Systemy owe mogą się różnić nie tylko pod względem zespołu tworzących je wartości, ale również (bądź tylko) sposobu ich zhierarchizowania. Systemy i hierarchie wartości różnych zbiorowości ludzkich są jednym z przedmiotów zainteresowania oraz badania zarówno antropologów, jak i socjologów.