patologia24

3.4.1.

Czynniki chorobotwórcze zewnętrzne

Czynniki chorobotwórcze zewnętrzne (tj. związane z szeroko rozumianym środowiskiem zewnętrznym) dzielimy tradycyjnie na: 1) biologiczne: wiruj sy, priony, riketsje, bakterie, pasożyty, grzyby, również substancje o charak-terze antygenów oraz toksyny pochodzenia biologicznego; 2) fizyczne: proś mieniowanie, prąd elektryczny, podwyższona lub obniżona temperatura otoczenia, podwyższone lub obniżone ciśnienie atmosferyczne, uraz mechaniczny, fale akustyczne i wibracje; 3) chemiczne: kwasy, ługi, szkodliwe chemią kalia i gazy, zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby, leki (działanie uboczne. przedawkowanie), etanol, palenie tytoniu itp.; 4) społeczne: np. stres: wynikający ze złych stosunków międzyludzkich; tu także włącza się niedożywienie, niedobory witaminowe czy niedostateczną higienę osobistą. Czynnikiem patogennym może być niekiedy następstwo działania lekarza: mówimy wówczas o chorobie jatrogennej (gr. iatros, lekarz); jako przykład może służyć zespół Cushinga powstający wskutek leczenia glikokortykosteroida-mi.

Istnieją także czynniki chorobotwórcze złożone, tj. takie, które można sprowadzić do więcej niż jednego czynnika prostego. Tu należą czynniki meteorologiczne i klimatyczne, warunki geofizyczne i geochemiczne, czynniki związane ze środowiskiem pracy, także społeczne czynniki emocjonalne i psychiczne.

Czynniki zewnątrzpochodne sprzyjające powstawaniu określonych chorób nazywamy „czynnikami ryzyka” (np. dieta bogata w ciężkie tłuszcze) zwierzęce sprzyja rozwojowi miażdżycy, palenie tytoniu - powstawaniu nowotworów', chorobom serca czy chorobie wrzodowej).

3.4.2.    ;]

Czynniki chorobotwórcze wewnętrzne

Do czynników' chorobotwórczych wewnętrznych należą przede wszystkim uwarunkowania genetyczne*, zwłaszcza takie, które ujawniają się u każdego ich nosiciela (np. dziedziczone w sposób autosomalny dominujący z zastrzeżeniem pełnej penetracji genu). Wymienić też trzeba genetyczne uwarunko-

¹ Choroba dziedziczna jest przekazywana przez jedno lub oboje rodziców wraz z materiałem genetycznym, choroba wrodzona jest chorobą nabytą w czasie życia płodowego (np. kiła wrodzona). Od pewnego czasu, pod wpływem piśmiennictwa anglojęzycznego, pojawiło się u nas używanie terminu „w rodzona" na określenie choroby, z. którą dziecko się rodzi - niezależnie od tego. czy jest to choroba uwarunkowana genetycznie, czy też nabyta w czasie życia płodowego.

82