PICT6135(1)

252

środowisku, możemy zadać pytanie: „Czy dzieci Pana uczęszczają _na jęcia prowadzone przez dom kultury?”. W zależności od odpowiedzi dzącęj lub przeczącej zadajemy dalsze: Jak często?” „Do jakich sekcji (Jo zainteresowania) należą?”. „Co zmieniło sic w ich zachowaniu od _lc° czasu?" itp. Należy natomiast unikać umieszczenia w jednym pytaniu wH° spraw np.: „Od czego zależy dobra organizacja czasu wolnego dziecka i° ^U kie instytucje lub placówki powinny go organizować?”.

10.3. Czynniki zniekształcające wartość materiałów badawczych

Przy prowadzeniu wywiadu środowiskowego, kiedy to przedmiot badań bardzo często związany jest ze sprawami osobistymi, ważny jest moment nawiązania kontaktu. „Kontakt między ankieterami a respondentem istnieje wówczas, gdy ten drugi zaakceptował cele badawcze ankietera i czynnie stara się mu pomóc w uzyskaniu potrzebnych informacji” (W.J. Goode. P.K. Hau, w: Nowak 1965). Dla uzyskania takiej postawy badanego należy użyć szeregu chwytów, z których najważniejszymi są: nawiązanie kontaktu towarzyskiego, znalezienie wspólnych zainteresowań i platformy porozumienia, przekonanie badanego o wadze problemu, podkreślenie znaczenia jego opinii i wiadomości, zwrócenie uwagi na łatwość pytań i prostotę zagadnienia, uszanowanie obyczajów i fonu grzecznościowych obowiązujących w badanej zbiorowości.

Przy opracowywaniu materiałów należy wziąć pod uwagę treść pytań pod kątem ich zawartości (stwierdzenie faktów, afirmacja postawy czy opinii, uzasadnienie motywacji). Dla badań pedagogicznych, które kierują się celami praktycznymi, ma to istotne znaczenie. Są podstawą decyzji, jakie fakty lub przejawy życia środowiskowego ulec powinny korekcie i w jakim kierunku itp. Z tego punktu widzenia bardzo ważna jest przypuszczalna wiarygodność odpowiedzi i świadomość, jakie czynniki tę wiarygodność mogły zachwiać. Stefan Szostkiewicz wymienia 3 źródła zakłóceń wiarygodności: sytuacyjne, socjologiczne i psychologiczne. Do pierwszych zaliczamy: niewłaściwy dobór miejsca, czasu i okoliczności

towarzyszących.    .    ,

Częstym źródłem zakłóceń o charakterze socjologicznym może > sam badający. Istotną rolę odgrywa rola społeczna i zawodowa ankictt

badanej zbiorowości. Tak więc nauczyciel, badający środowiskowe przyczyny zlej frekwencji dzieci w szkole, przypuszczalnie nie uzyska pełnego obrazu przyczyn. Nieuszanowanie obyczajów i form panujących w badanej zbiorowości czy instytucji niechętnie nastawi potencjalnego respondenta do badań np. okazywanie lekceważącego stosunku do uznawanych wartości religijnych czy zawodowych. Jest to szczególnie istotna sprawa w zbiorowościach zamkniętych o silnej wewnętrznej strukturze. Wyobraźmy sobie badania motywacji w^ryboru zawodu przez młodzież w osiedlu górniczym. Duma zawodowa górników jest bardzo duża. Podważanie znaczenia zawodu lub skwapliwe pochwalanie wyboru przez syna innego zawodu może być okolicznością nie sprzyjającą umocnieniu zaufania i atmosfer)' szczerości.

Źródłem błędów o podłożu psychologicznym może być sam badacz lub badany. W umyśle ankietera uformować się może w trakcie wywiadu sąd o badanym, który mimowolnie powoduje zniekształcenia w interpretacji i notowaniu odpowiedzi. Np. jesteśmy skłonni twierdzić, że matka nie wypowiada obiektywnego sadu o swoim dziecku. Wprowadzamy w toku wywiadu pewną korektę jej wypowiedzi, tonujemy pochwały, zaostrzamy uwagi krytyczne. Prawda, że w wywiadzie pedagogicznym stopień zaangażowania emocjonalnego jest wysoki, ale jest to przecież ważki atrybut rzeczywistości obiektywnej. Badacza obowiązuje tylko zasada: sine im et studio. Oczywiście mamy obowiązek dociec, w jakim stopniu emocje przekształcają poglądy w konkretnym przypadku, lecz nie powinniśmy ostudzać naturalnych emocji. Również zachowanie, ubiór lub inne cechy badającego mogą wpływać na psychiczne nastawienie respondenta i szczerość jego wypowiedzi. Błędem więc będzie przypinanie np. emblematu organizacji młodzieżowej, jeśli pragniemy poznać opinie rodziców o roli wychowawczej tejże organizacji, nadmiernie elegancki ubiór, gdy przedmiotem naszych badań są warunki materialne rodziny robotniczej itp.

Oprócz narzędzi oraz okoliczności badań ważnym czynnikiem podnoszenia lub obniżania wartości informacyjnych badań jest osoba prowadząca badania. Jej rola jest rzeczywiście obiektywna.

W samym procesie przekazu językowego może ujawnić się czynna rola ankietera. Nic mamy sposobu na zbadanie stopnia identyczności między myśleniem a werbalizacją u osoby badanej. Mogą tu wystąpić istotne rozbieżności, ta sama sytuacja może zostać opisana przez różne osoby słowami o całkiem odmiennym znaczeniu emocjonalnym. Natomiast badają-