CCF20081206066

wy sytuacji dzieci znajdujących się na granicy wykolejenia. Przez „program" rozumiano nie tylko odgórne inicjatywy władz oświatowych, ale też samodzielnie powstałe i zorganizowane działania oddolne.

Programy

zapobiegawcze

Zalecono, by studium przypadku każdego programu powstawało jako suma informacji płynących z różnorodnych źródeł. Przewidywano więc pogłębione wywiady z osobami tworzącymi programy, z odpowiedzialnymi za ich realizację (od szczebla najwyższego do szczebla pracownika terenowego), z odbiorcami czy „klientami" programu. Badano, czy analizowana agcncja-komórka współdziała i koordynuje swe czynności z innymi agencjami też powołanymi do pomocy dzieciom lub rodzinom, ale kładącymi nacisk na inne aspekty sytuacji.

W wyniku podjętych działań sporządzono zestaw kilkudziesięciu opisów wartościowych, interesujących i skutecznych programów realizowanych, w różnych krajach. Oto przykładowe trzy programy.

„Strategia interwencji socjalnej”

1.    Program: „Strefy o szczególnych potrzebach oświatowych” - Francja. W 1988 r. rząd francuski określił zasady tworzenia specjalnych stref w rejonach, w których występowały niepowodzenia szkolne w znacznych rozmiarach oraz niekorzystne zjawiska społeczne. Strefy mają od 3000 do 20 000 mieszkańców: na początku lat dziewięćdziesiątych było iclt 544. Szkoły wchodzące w skiad stref otrzymują specjalne zadanie polegające na określeniu „strategii interwencji socjalnej". Dla realizacji tej strategii mają koordynować poczynania innych agencji rządowych działających na danym terenie. Założeniem programu jest współpraca placówek oświatowych, kulturalnych, opieki społecznej i zdrowia, zarówno tych, które są organami instytucji rządowych, jak i tych. które podlegają władzom lokalnym. Stowarzyszenia grupujące mieszkańców są też zaangażowane w planowanie i prowadzenie działań. Szkoła pracująca w strefie otrzymuje od władz pomoc, która ma umożliwić realizację zadań - głównie w postaci dodatkowych etatów.

Szczególne przepisy ulatniające dostęp do placówek oświatowych

W strefach obowiązują przepisy ułatwiające dostęp (często poprzez specjalne dofinansowanie) do placówek oświatowych, kulturalnych, sportowych czy innych organizujących czas wolny dzieciom pochodzącym z rodzin biednych lub zagrożonych wykolejeniem. Malc dzieci znajdujące się w trudnej sytuacji mogą być przyjmowane do przedszkoli już w wieku 2 lat. Aby uzyskać status placówki pracującej w warunkach charakteryzujących strefę (i zasłużyć na dofinansowanie), szkoła musi przygotować dokładny program działań, oparty na pogłębionej analizie sytuacji w środowisku.

Cele programu „Dzieci ulicy”

2.    Program „Dzieci ulicy” - Lizbona, Portugalia. Program ten został zainicjowany i jest prowadzony przez prywatny Instytut Solidarności Społecznej; finansowo jest wspierany przez ministerstwo pracy i spraw socjalnych oraz ministerstwo edukacji. Ministerstwo pracy dba o pomieszczenia, ministerstwo edukacji werbuje i przygotowuje nauczycieli do pracy „na ulicy". Celem programu jest zajęcie się bezdomnymi dziećmi włóczącymi się po ulicacli - porzuconymi lub uciekinierami z domów - przywrócenie ich rodzinom i społeczeństwu. W ramach programu podejmuje się starania, by tym dzieciom pomóc wrócić do nauki, a starszym pomóc w poszukiwaniu pracy. Prowadzący program ściśle współpracują z licznymi instytucjami rządowymi oraz organizacjami społecznymi i charytatywnymi. Przebieg i rezuita-

ty programu „Dzieci ulicy" były oceniane przez władze portugalskie i agencje międzynarodowe. Stwierdzono, że liczba „dzieci ulicy" w Lizbonie się zmniejszyła, ale uznano też. że do udziału w programie trzeba włączyć przedstawicieli sfer gospodarczych.

Tlo programu

System pomocy

3. Program „Opiekuńcza społeczność” Walbridgc, rejon szkolny St. Louis - Missouri, USA. Agresywne gangi młodzieżowe i ciąże nieletnich to typowe problemy wielkich miast stanu Missouri „Sam wygląd Walbrid-ge unaocznia rozmiary problemów społecznych; wszechobecne graffit-ti ukazują granice wpływów poszczególnych gangów (...), a podejrzanie spokojna ulica jest miejscem licznych zabójstw"". Program „Opiekuńcza społeczność" został zainicjowany w 1989 r. Finansowany jest prze fundację Danforth i liczne agencje rządowe reprezentujące na lokalnym terenie resorty edukacji, zdrowia, opieki społecznej. Program jest bardzo rozbudowany - obejmuje organizowanie wolnego czasu; opiekę nad dziećmi „z kluczami na szyi" i poradnictwo zawodowe. Stworzono miejsca spotkań dla nastolatków oraz miejsca noclegowe, gdzie dzieci mogą spędzić 4 doby w ciągu roku tak, by rodzice mogli od nich odpocząć. Istnieje poradnictwo antyalkoholowe i antynarkotykowe. Realizowany jest program pomocy rodzinom. Podejmuje się działania mające osłabić lub zmodyfikować wpływ gangów. „Główna kwatera" programu znajduje się w lokalnej szkole. Na rzecz programu działa zespól doradczy złożony z miejscowych mieszkańców, co wpływa na zmianę panującego wcześniej w społeczności poczucia bezradności i rezygnacji. Rezultaty uznano za tak obiecują cc, że gubernator postanowił przeznaczyć fundusze na realizację podobnego programu w 64 innych miejscach w stanie Missouri. Sukces programu w jakimś stopniu zależy od woli i umiejętności człowieka, który go wymyśli! i wprowadził w życie. Jest on opisany tak: „miejscowy mężczyzna pochodzenia afro-amerykańskiego (tj. Murzyn - A.J.), o szczególnym charyzmatycznym wpływie na innych, odznaczający się wyobraźnią, szerokimi horyzontami i inteligencją".'-'

Zestawy programów opiekuńczo -- wychowawczych

W trakcie omawianych badań zgromadzono imponujący zestaw mądrze zaplanowanych i dobrze zrealizowanych programów działań opiekuńczo-wychowawczych. Niemal wszystkie opisywane przypadki ukazują, jak działacze oświatowi i pracownicy socjalni w różnych krajach dają sobie radę z problemem najtrudniejszym, tj. z taktem, że czynniki sprzyjające wykolejeniu z reguły tworzą wokół jednostki węzeł wzajemnie wzmacniających się uwarunkowań.

Wyobraźmy sobie przykład dość banalny: uczeń nie radzi sobie z nauką, w domu rodzinnym nie ma mu kto pomóc, bo bezrobotny ojciec pije, matka choruje, jest bieda. Dla ratowaniu swej pozycji w szkole zaczyna się wygłupiać, „podpada" nauczycielom, wagaruje. Prestiż może zdobyć tylko wśród kumpli okradających kioski itd. Nic jeszcze nie jest do końca przesądzone; zadanie polega na tym. by znalazł się ktoś, kto chce i może stać się „głównym rozgrywającym" akcję pomocy temu uczniowi, ktoś kto by chciał i umiał to Czynić (a więc dysponował też pewnymi środkami), a także by mógł skoordynować wokół swych czynności działania wspierające innych osób czy instytucji, niezbędnych do poprawy sytuacji ucznia.

" Suar.wtiil v< rt7( t w /o Ihulctn. s. l.łK

tliiMrenuiH/familbxatrlsk.VVMUOV.Cn. 1'aris 19%. s. 1.19.